ORIGINAL_ARTICLE
پیشینه کلامیِ شُبَهاتِ ابلیس در مِلَل و نِحَل شهرستانی بر مبنای روایات یهودی، مسیحی و اسلامی
آفرینشِ انسان و دستور خداوند به تمام فرشتگان برای سجدهکردن بر او، و سرباززدنِ ابلیس از این فرمان نظرگاههای اعتقادی مختلفی را سبب شده است. شهرستانی در الملل والنحل، بر مبنای دیدگاههای شارحانِ تورات و اَناجیلِ اربعه، هفت شبهه مهمّ ابلیس در موضوعاتِ اعتقادیِ ادیانی را بیان میکند و معتقد است هر یک از این شبهات، زمینهای برای شکلگیریِ بخشی از مذاهبِ اسلامی شده است. مقاله حاضر، ضمنِ بررسی مهمترین رهیافتهای کلامیِ یهود و مسیحیت درباره شیطان، دیدگاهِ کلامِ اسلامی، بهویژه کلامِ معتزله و اشاعره، را نیز میکاود. نتایج پژوهش نشان میدهد آنچه شهرستانی به عنوان گفتوگوی شیطان و فرشتگان، و شبهات ابلیس بیان کرده در تورات و انجیل، و شروح و تفاسیر معتبر و شناختهشده این دو کتاب وجود ندارد و چنین به نظر میرسد که شهرستانی، با زمینه قراردادنِ برخی رهیافتهای توراتی یا انجیلی، و روایاتِ اسرائیلیِ دخیل در اسلام، این موضوع را محمِلی برای مطرحکردن مباحثِ کلامی بر مبنای دیدگاه اشاعره، که خود نیز بدان معتقد بود، قرار داده است.
https://adyan.urd.ac.ir/article_111589_32c1327b6e2d146e4b923b1bb60d0198.pdf
2018-02-20
5
24
ابلیس
آفرینشِ انسان
شُبهاتِ کلامی
اسلام
مسیحیّت
یهودیت
یحیی
نورالدینی اقدم
y_noor88@yahoo.com
1
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور تهران.
LEAD_AUTHOR
قرآن کریم (1389). ترجمه: حسین انصاریان، قم: آیین دانش، چاپ اول.
1
اوستا (1383). گزارش و پژوهش: جلیل دوستخواه، تهران: مروارید، چاپ هشتم.
2
تورات (= عهد عتیق) (1992). ترجمه فارسی مرکز جهانی یهودیت در اورشلیم، نیویورک.
3
انجیل مسیح (= عهد جدید) (بیتا). ترجمه تفسیری، قبرس: چاپ مرکز بینالمللی اشاعه مسیحیت و ترجمه و نشرِ انجیل.
4
التَلمود: کتاب الیهود المقدّس (2006). ترجمة بالعربیة: أحمد ایبش و سهیل زکّار، دمشق: نشر دار قتیبة، الطبعة الاولی.
5
ابراهیمی جویباری، عسکر (1389). «بازتاب اسرائیلیات در قصههای حضرت آدم (ع) بر اساس متون تاریخی»، در: فقه و تاریخ تمدن، س6، ش25، ص105-122.
6
ابن الجوزی، عبدالرّحمن (1421). تلبیس ابلیس، بیروت: نشر دار الفکر، الطبعة الاولی.
7
ابن عاشور التونسی، محمد الطاهر (1984). تحریر المعنی السدید و تنویر العقل الجدید من تفسیر الکتاب المجید، تونس: الدار التونسیة للنشر، الطبعة الاولی.
8
ابن کثیر الدمشقی، إسماعیل (1419). تفسیر القرآن العظیم، المحقق: محمدحسین شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة مِن منشورات محمد علی بیضون، الطبعة الاولی.
9
الأشعری، علی بن إسماعیل (1400/1980). مقالات الاسلامیین واختلاف المُصَلّین، المحقق: هلموت ریتر، فیسبادن: نشر دار فرانز شتایز، الطبعة الثالثة.
10
الأشعری، علی بن إسماعیل (1413). رسالة إلی أهل الثغر بباب الأبواب، المحقق: عبداللّه شاکر محمد الجنیدی، المدینة المنورة: عمادة البحث العلمی بالجامعة الاسلامیة.
11
الأشعری، علی بن إسماعیل (1426/2005). مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، المحقق: نعیم زِرزُور، القاهرة: المکتبة العصریة، الطبعة الاولی.
12
البدر، رافد مصطفی (1391). الرّافد لِألفاظ القرآن الکریم، قم: ذوی القُربی، الطبعة الاولی.
13
باطنی، غلامرضا (1389). «مسئله رؤیت در تصوف و کلام اسلامی»، در: دوفصلنامه تحقیقاتی علّامه، س10، ش25، ص59-92.
14
البصری، حسن (1992). تفسیر الحسن البصری، تحقیق: محمّد عبدالرحیم، قاهرة: نشر دار الحدیث، الطبعة الاولی.
15
البناکتی، أبوسلیمان داود (2007). روضة أولی الألباب فی معرفه التواریخ والأنساب مشهور بتاریخ البناکتی، تعریب: محمود عبدالکریم علی، القاهرة: نشر المرکز القومی للترجمة، الطبعة الاولی.
16
جعفریان، رسول (1384). حیات فکری و سیاسی امامان شیعه (ع)، قم: انتشارات مؤسسه انصاریان، چاپ هشتم.
17
جعفریان، رسول (1369). «نقش قصهپردازان در تاریخ اسلام»، در: کیهان اندیشه، ش30، ص121-144.
18
جلالی مقدّم، مسعود (1384). کرانههای هستی انسان در پنج افق مقدّس، تهران: امیرکبیر، چاپ اول.
19
حاجمنوچهری، فرامرز (1377). «اسرائیلیات»، در: دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران: انتشارات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ج8.
20
حیدری، حسین (1384). «سیمای دوگانه ابلیس در آثار حکیم سنایی»، در: مطالعات عرفانی، س1، ش1، ص66-89.
21
خواصّ، امیر (1388). «مسیح در آیین یهود»، در: معرفت ادیان، س1، ش1، ص75-98.
22
الحلبی، علی بن ابراهیم (1427). إنسان العیون فی سیرة الأمین المأمون مشهور بالسیرة الحلبیة، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الثانیة.
23
الدارِمی التمیمی السمرقندی، عبداللّه (1434/2013). مسند الدارمی المعروف بسنن الدارمی، المحقق: نبیل هاشم الغمری، بیروت: دار البشائر، الطبعة الاولی.
24
الدواداری، ابوبکر بن عبداللّه (1414). کنز الدرر و جامع الغرر، تحقیق: ادوارد بدین، القاهرة: مکتبة عیسی البابی الحلبی، الطبعة الاولی، ج2.
25
الراغب الأصفهانی، الحسین (1420/1999). تفسیر الراغب الأصفهانی، تحقیق و دراسة: د. محمد عبدالعزیز بسیونی، طنطا: کلیة الآداب جامعة طنطا.
26
الزَّبیدی، محمّد بن محمّد (بیتا). تاج العروس مِن جواهر القاموس، بیروت: دار الهدایة، الطبعة الاولی.
27
الزمخشری، محمود (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی، الطبعة الثالثة.
28
شوشتری، قاضی نوراللّه (1383). رساله جواب شبهاتِ ابلیس لعین، در: محافل المؤمنین فی ذیل مجالس المؤمنین»، اثر محمّد شفیع حسینی عاملی، تصحیح: ابراهیم عربپور و منصور جغتایی، مشهد: انتشارات بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول.
29
الشهرستانی، محمد بن عبدالکریم (بیتا). الملل والنحل، بیروت: مؤسسة الحلبی، الطبعة الاولی.
30
شهرستانی، محمّد بن عبدالکریم (1373). المِلَل والنِّحَل، ترجمه: افضلالدین صدر تُرکه اصفهانی و مصطفی بن خالقداد هاشمی عبّاسی، تصحیح: سید محمّدرضا جلالی نائینی، تهران: اقبال، چاپ چهارم.
31
الصحاری العوتبی، سلمة بن مسلم (1420). الابانة فی اللغة العربیة، تحقیق: عبدالکریم خلیفة و آخرون، مسقط: وزارة التراث القومی والثقافة، الطبعة الاولی.
32
طباطبایی، محمدحسین (1363). المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: سید محمدباقر موسوی همدانی و دیگران، تهران: امیرکبیر، چاپ اول.
33
الطوسی، محمّد (1362). تمهید الأصول فی علم الکلام، التصحیح والمقدّمه: عبدالمحسن مشکوةالدینی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.
34
عینالقضاة همدانی، عبداللّه بن محمّد (1377). تمهیدات، تصحیح: عفیف عُسَیران، تهران: انتشارات کتابخانه منوچهری، چاپ پنجم.
35
عیوضی، رشید (1345). «تحقیقی درباره دو واژه ابلیس و شیطان»، در: مجلّه زبان و ادب فارسی دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز، س18، ش80، ص435-440.
36
عیوضی، رشید (1351). «ابلیس و شیاطین در مدارک اسلامی»، در: نشریه زبان و ادب فارسی دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز، س24، ش101، ص51-72.
37
الفراهیدی البصری، الخلیل بن أحمد (1985). کتاب العین، تحقیق: مهدی المخزومی و إبراهیم السامرائی، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
38
القشیری النیسابوری، مُسلِم بن الحجّاج (بیتا). المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل إلی رسول اللّه صلی اللّه علیه و سلم، المحقق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الاولی.
39
القلمونی الحسینی، محمد رشید بن علی رضا (1990). تفسیر المنار، القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب، الطبعة الاولی.
40
الماتُریدی، أبومنصور محمّد (بیتا). التوحید، المحقق: فتح اللّه خلیف، الاسکندریة: دار الجامعات المصریة.
41
Crenshaw, James L. (2005). Defending God: Biblical Responses to the Problem of Evil, New York: Oxford University Press.
42
Grillmeier, Aloys (1975). Christ in Christian Tradition: From the Apostolic Age to Chalcedon, Atlanta: Westminster John Knox Press, second Ed..
43
Harris, Maurice H. (1901). Hebraic Literature Translations from the Talmud, Midrashim and Kabbala, New York: Random House Webster's Unabridged Dictionary.
44
Jacobs, Joseph; Blau, Ludwig (2011). "Satan" in: Jewish Encyclopedia, Vol. 11, New York: Funk & Wagnalls Co., new ed..
45
Leeming, David (2005). Oxford Companion to World Mythology, New York: Oxford
46
ORIGINAL_ARTICLE
الهامیبودن تورات به روایت قرآن کریم و سنت دینی یهود
به باور یهودیانِ سنتی، کتاب مقدس عبری دارای منشأ الاهی است و تماماً وحی شمرده میشود. آنان معتقدند این نوشتهها به املای خدا و نیز نگارش حضرت موسی (ع) و دیگر نویسندگان این کتابها نوشته شده است. از نگاه آنان، این کتاب از هر گونه خطا و تحریفی پیراسته است. قرآن کریم نیز از کتاب مقدس عبریان یاد میکند و آن را دارای منشأی الاهی و وحیانی میداند؛ خداوند در قرآن کریم میفرماید تورات را تأیید و تصدیق میکند (بقره: 53) و آن را محفوظشده از آسیب و انحراف میداند (اعراف: 150). در مقابل، شماری آیات قرآن کریم و تفاسیر کمی رسمیتر از این آیات، شاید این دریافت را تأیید نکنند. این نوشته مدعی است که هرچند قرآنکریم یهودیان را به تحریف معنوی کلام خدا متّهم میکند یا اینکه به آنان نسبت جعل میدهد و آنها را افرادی توصیف میکند که کلام خود را به مثابه کلام خدا معرفی میکنند، ولی در آیات قرآن دلالت آشکاری بر اینکه یهودیان تورات را تحریف لفظی میکردهاند وجود ندارد.
https://adyan.urd.ac.ir/article_111591_e44fbdc87a9d6c1b874127f6a7f4c9ee.pdf
2018-02-20
25
40
الهام
وحی
کتاب مقدس عبری
تحریف
سنت یهود
مهراب
صادق نیا
sadeghniam@yahoo.com
1
استادیار گروه ادیان ابراهیمی دانشگته ادیان و مذاهب قم.
LEAD_AUTHOR
فروغ
مسعودی
forough.masoudi@yahoo.com
2
دانش آموخته کارشناسی ارشد ادیان ابراهیمی.
AUTHOR
کتاب مقدس.
1
آنترمن، آلن (1385). باورها و آیینهای یهودی، ترجمه: رضا فرزین، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
2
آلوسی بغدادی، محمود (بیتا). تفسیر روح المعانی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
3
حمامی لالهزار، یونس؛ و همکاران (1382). فرهنگ و بینش یهود؛ تدوین نهایی: آرش آبایی، تهران: انجمن کلیمیان تهران، چاپ چهارم.
4
رازی، فخرالدین محمد (بیتا). تفسیر الفخر الرازی المشتهر بالتفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب، بیروت: دار الفکر.
5
رشید رضا، محمد (بیتا). تفسیر المنار، بیروت: دار المعرفة.
6
طباطبایی، سید محمدحسین (1360). مباحثی در وحی و قرآن، قم: بنیاد علوم اسلامی.
7
طباطبایی، سید محمدحسین (1384). ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه: سید محمدباقر موسوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
8
طبرسی، الفضل بن الحسن (1380). ترجمه تفسیر مجمع البیان، ترجمه: علی کرمی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
9
عروسی حویزی، عبدعلی (1389). تفسیر شریف نورالثقلین، گروهی از فضلای حوزه تفسیر، زیر نظر: عقیقی بخشایشی، قم: نوید اسلام.
10
کریمی، مصطفی (1386). وحیشناسی(علوم قرآنی 2)، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
11
کوهن. آ. (2005). التلمود: عرض شامل للتلمود و تعالیم الحاخامین حول: «الأخلاق، الأداب، الدین، التقالید، القضاء»، جاک مارتی، سلیم طنوس، بیروت: دار الخیال، الطبعة الاولی.
12
کهن، ابراهام (1382). گنجینهای از تلمود، ترجمه: امیرفریدون گرگانی، یهوشوع نتن الی، تهران: انتشارات اساطیر.
13
ماسون. دنیز (1389). قرآن و کتاب مقدس: درونمایههای مشترک، ترجمه: فاطمهسادات تهامی، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
14
هینلز. جان آر. (1385). فرهنگ ادیان جهان، ترجمه: گروه مترجمان، قم: نشر دانشگاه ادیان و مذاهب.
15
Bloesch, Donald G. (1994). Holy Scripture: Revelation, Inspiration and Interpretation, USA: IVP Academic.
16
Geoffrey, Wigoder; Roth, Cecil (n.d.). ''Revelation'', in: Encyclopaedia Judaica, Jerusalem: Keter Publishing House, corrected Edition, Vol 14.
17
Geoffrey, Wigoder; Roth, Cecil (n.d.). ''Torah'', in: Encyclopaedia Judaica, Jerusalem: Keter Publishing House, corrected Edition, Vol. 15.
18
Heschel, Abraham Joshua (2005). Heavenly Torah, t. by Gordon Tucker, London: Continuum.
19
Lavinia Dan Cohn – Sherbok (1997). A Popular Dictionary of Judaism, British: Curzon.
20
Neusner, Jacob (2004). The Emergence of Judaism, Westminster John Knox Press.
21
Neusner, Jacob; Avery – Peck, Alan J.; Green, William Scott (2000). ''Scripture in Classical Judaim'', in: The Encyclopaedia of Judaism, Leiden, Boston, Koln, Published in collaboration with the Museum of Jewish heritage, New York, vol. III.
22
Samuelson, Norbert M. (2004). Revelation and the God of Israel, Cambridge: Cambridge
23
ORIGINAL_ARTICLE
واکاوی تأثیرپذیری مستقیم اسلام از دین زرتشت در آموزه معاد
از ارکان اساسی دین اسلام، آموزه معاد بوده که در طول تاریخ شبهاتی درباره اصل معاد و جزئیات آن مطرح شده است. از جمله شبهات، مسئله تأثیرپذیری مستقیم (بیواسطه) اسلام از دین زرتشت در آموزه معاد است که دربرگیرنده دو دیدگاه است: دیدگاهی که معارف اخروی قرآن کریم را متأثر از آموزههای دین زرتشت دانسته است؛ دیدگاهی که قائل به تأثیرپذیری تعالیم اخروی اسلام از دین زرتشت شده است بیآنکه از چگونگی این اقتباس سخنی به میان آورد. شباهتهای ظاهری میان دو دین در آموزه معاد و تقدم تاریخی دین زرتشت بر اسلام، منشأ اصلی مسئله تأثیرپذیری شده است. نوشتار حاضر پس از توصیف و بررسی هر دو دیدگاه تأثیرپذیری بیواسطه اسلام از دین زرتشت، دیدگاه صحیح در این باره را مطرح میکند.
https://adyan.urd.ac.ir/article_111581_8c1cc806a1b3dabfd347374bd8c67092.pdf
2018-02-20
41
62
اسلام
قرآن
پیامبر
دین زرتشت
معاد
تأثیرگذاری
سید محمد
حاجتی شورکی
hajati65@chmail.ir
1
دانش آموخته کارشناسی ارشد دین شناسی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)
LEAD_AUTHOR
حسین
نقوی
naqavi@iki.ac.ir
2
استاد یار گروه ادیان، کوسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)
AUTHOR
قرآن کریم.
1
ابن بابویه، محمد بن علی (1362). الخصال، محقق/ مصحح: علیاکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین.
2
ابن حجر العسقلانی، احمد بن علی (1415). الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیة.
3
ابن سعد، محمد (1376). الطبقات الکبری، بیروت: دار بیروت- دار صار للطباعة والنشر.
4
ابن سینا، حسین بن عبداللّه (1404). الشفاء: الالهیات، راجعه و قدم له ابراهیم مدکور، تحقیق: الاب قنواتی و سعید زاید، قم: مکتبه آیه اللّه العظمی المرعشی النجفی.
5
ابن هشام، عبدالملک (1375). السیرة النبویة، حققها و طبعها و شرحها و وضع فهارسها: مصطفی السقاء، ابراهیم الابیاری، عبدالحفیظ شبلی، الطبعة الثانیة، مصر: شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی و اولاده.
6
امینینژاد، علی (1387). آشنایی با مجموعه عرفان اسلامی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
7
براندن، اس. جی. اف. (1391). پژوهشی در ایدهها، انسانها و رویدادها در ادیان عهد باستان، ترجمه: سودابه فضایلی، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
8
بل، ریچارد (1382). درآمدی بر تاریخ قرآن، بازنگری و بازنگاری: ویلیام مونتگمری وات، ترجمه: بهاءالدین خرمشاهی، قم: سازمان اوقاف و امور خیریه، مرکز ترجمه قرآن مجید به زبانهای خارجی.
9
البلاذری، احمد بن یحیی (1398). فتوح البلدان، عنی بمراجعته والتعلیق علیه: رضوان محمد رضوان، بیروت: دار الکتب العلمیة.
10
پورداوود، ابراهیم (1342). آناهیتا پنجاه گفتار پورداود، به کوشش: مرتضی گرجی، تهران: امیرکبیر.
11
پورداوود، ابراهیم (1377). یشتها، تهران: اساطیر.
12
پورداوود، ابراهیم (1927). سوشیانت موعود مزدیسنا، تهران: فروهر.
13
جوادی آملی، عبداللّه (1376). تفسیر موضوعی قرآن کریم: فطرت در قرآن، تحقیق و تنظیم: محمدرضا مصطفیپور، قم: اسراء، ج12.
14
جوادی آملی، عبداللّه (1378). تفسیر موضوعی قرآن کریم: قرآن در قرآن، تنظیم و ویرایش: محمد محرابی، چاپ یازدهم، قم: اسراء، ج1.
15
جوادی آملی، عبداللّه (1381). دینشناسی، قم: اسراء.
16
جوادی آملی، عبداللّه (1383). تسنیم، تنظیم: حسن واعظی محمدی، قم: اسراء، ج6.
17
خورشیدیان، اردشیر (1384). جهانبینی اشو زرتشت (پیامآور ایرانی)، تهران: فروهر، چاپ دوم.
18
خورشیدیان، اردشیر (1386). پاسخ به پرسشهای دینی زرتشتیان، تهران: فروهر، چاپ دوم.
19
خویی، سید ابوالقاسم (بیتا). البیان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
20
دورانت، ویلیام جیمز (1371). تاریخ تمدن، ترجمه: ابوطالب صارمی، ابوالقاسم پاینده، ابوالقاسم طاهری، ج4 (بخش اول، عصر ایمان)، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ سوم.
21
رستمی، حیدرعلی (1392). پژوهشی در نسبت میان قرآن و فرهنگ زمانه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
22
رضوان، عمر بن ابراهیم (بیتا). آراء المستشرقین حول القرآن الکریم و تفسیره، ریاض: دار الطیبة.
23
رضوی، رسول؛ جمشیدیان، احمد (1393). «نقد ادعای تأثیرپذیری اعتقاد امامیه درباره ویژگیهای امامان از باورهای ایرانیان باستان»، در: کلام اسلامی، ش92، ص77-99.
24
رضوی، سید محمدطاهر (1936). پارسیان اهل کتاباند: تحقیق مختصری در آیین زرتشت نظریه، اصول، عقاید، تورات و انجیل و قرآن مجید، ترجمه م. ع. مازندی، بمئی (هند): انجمن ایران لیگ.
25
رضی، هاشم (1344). ادیان بزرگ جهان، تهران: آسیا.
26
زمانی، محمدحسن (1385). مستشرقان و قرآن: نقد و بررسی آرای مستشرقان درباره قرآن، قم: بوستان کتاب.
27
سامانی، سید محمود (1393). مناسبات اهل بیت با ایرانیان، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
28
سبحانی، جعفر (1369). منشور جاوید: پیرامون معاد در قرآن، قم: مؤسسه سیدالشهداء.
29
سروشپور، پدرام (14/2/1391). «پیامبران ساختارشکنان کهنگی و پیامآوران راستی و آزادگی»، http://pedramsoroushpoor.blogfa.com.
30
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر (1408). المتوکلی: فیما ورد فی القرآن باللغات الحبشیة والفارسیة والرومیة والهندیة والسریانیة والعبرانیة، حققه و علق علیه عبدالکریم الزبیدی، بیروت: دار البلاغة.
31
شاهرخ، کیخسرو (1337). آیینه آیین مزده یسنی، بیجا: بینا، چاپ سوم.
32
طباطبایی، سید محمدحسین (1388). بررسیهای اسلامی، به کوشش: سید هادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب.
33
طباطبایی، سید محمدحسین (1417). المیزان فی تفسیر القرآن، صححه: حسین الاعلمی، بیروت: اعلمی.
34
طبری، محمد بن جریر (1387). تاریخ الطبری: تاریخ الامم والملوک، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث، الطبعة الثانیة.
35
علی، امیر (1366). روح اسلام، ترجمه: ایرج رزاقی و محمدمهدی حیدرپور، مشهد: آستان قدس رضوی.
36
فرمانیان، مهدی (1385). «مونتگمری وات: کشیش پیامبرشناس»، در: هفتآسمان، ش32، ص277-294.
37
فیاض، محمدسعید (1393). فرضیه اقتباس قرآن کریم از مصادر غیرالاهی: بررسی و نقد شبهات خاورشناسان، ویراستار علمی: علی شریفی، قم: فلاح.
38
مصباح یزدی، محمدتقی (1388). قرآنشناسی، تحقیق و نگارش: محمود رجبی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ دوم.
39
مطهری، مرتضی (1390). مجموعه آثار (جلد دوم از بخش اصول عقاید)، تهران و قم: صدرا، چاپ نوزدهم.
40
مطهری، مرتضی (1392). مجموعه آثار (جلد دوم از بخش تفسیر)، تهران: صدرا، چاپ پنجم.
41
معرفت، محمدهادی (1416). التمهید فی علوم القرآن، قم: النشر الاسلامی، الطبعة الثانیة، ج4.
42
معرفت، محمدهادی (1423). شبهات و ردود حول القرآن الکریم، قم: مؤسسة التمهید.
43
معین، محمد (1380). مثنوی سرگذشت روان، شرح: علیاصغر مصطفوی، تهران: فرهنگ دهخدا.
44
مولتون، جیمز هوپ (1384). گنجینه مغان، ترجمه: تیمور قادری، تهران: امیرکبیر.
45
میرفطروس، علی (1989). اسلامشناسی، کانادا: فرهنگ.
46
نصیری، علی؛ مدبر، محمدحسین (1390). «بررسی اقتباس قرآن از تورات»، در: قرآنپژوهی و خاورشناسان، ش10، ص127-142.
47
نیکنام، کوروش (1385). آیین اختیار، تهران: تیس.
48
وات، ویلیام مونتگمری (۱۳۷۳). برخورد آرای مسلمانان و مسیحیان: تفاهمات و سوء تفاهمات، ترجمه: محمدحسین آریا، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
49
ویدنگرن، گئو (1381). جهان معنوی ایرانی از آغاز تا اسلام، برگردان: محمود کندری، تهران: میترا.
50
یارشاطر، احسان (1381). حضور ایران در جهان اسلام، ترجمه: فریدون مجلسی، تهران: مروارید.
51
Boyce, Mary (1985). Zoroastrianism: Their Religion Beliefs and Practices, London: Routledge & Kegan Paul.
52
Folts, Richard C. (2004). Spirituality in the Land of the Noble: How Iran Shaped the Worlds Religions, Oxford: Oneworld.
53
Nigosian, S. A. (1993). The Zoroastrian Faith: Tradition and Modern Research, Montreal; Buffalo: McGill-Queen's University.
54
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی متن زند خورشیدنیایش و مقایسۀ آن با متن اوستایی
خورشیدنیایش نخستین نیایش از پنج نیایش مذکور در خردهاوستا است. خردهاوستا یا اوستای کوچک یکی از بخشهای اوستای متأخر است. تدوین خردهاوستا به آذرباد مهرسپندان، موبدانموبد زمان شاپور دوم ساسانی (309- 379 م.)، نسبت داده شده است. در دورۀ ساسانی موبدان زردشتی بر آن شدند تا اوستا را که تا آن زمان به صورت شفاهی حفظ و نقل میشد و برای مردم قابل فهم نبود به زبان زندۀ آن عهد، یعنی فارسی میانه، ترجمه و تفسیر کنند. این ترجمهها و تفسیرهای مترجمان از عبارات اوستایی اصطلاحاً «زند» نامیده میشود. در این مقاله، متن زند خورشیدنیایش بر اساس شیوۀ آوانویسی مکنزی نوشته شده و برگردان فارسی آن در زیر عبارت آورده شده است. سپس متن زند با متن اوستایی آن تطبیق داده شده و تفاوتهای موجود بین آنها در پینوشت یادداشت شده است.
https://adyan.urd.ac.ir/article_111492_282b8f1aa90122d8b75b5e6bd923b87b.pdf
2018-02-20
63
82
زند
اوستا
خردهاوستا
نیایشها
خورشیدنیایش
فهیمه
شکیبا
shakiba2065@gmail.com
1
دکتری فرهنگ و زبان های باستانی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
LEAD_AUTHOR
آموزگار، ژاله (1380). تاریخاساطیریایران، تهران: سمت.
1
بهار، مهرداد (1375). پژوهشیدراساطیرایران، تهران: آگاه.
2
پورداوود، ابراهیم (1380). خردهاوستا: بخشی از کتاب اوستا، تهران: اساطیر.
3
تفضلی، احمد (1376). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش: ژاله آموزگار، تهران: سخن.
4
تفضلی، احمد (1379). مینوی خرد، تهران: توس.
5
عفیفی، رحیم (1374). اساطیروفرهنگایرانیدرنوشتههایپهلوی، تهران: توس.
6
مکنزی، د. ن. (1378). فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه: مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
7
نیبرگ، ه. س. (1382). دینهایایرانباستان، ترجمه: سیفالدین نجمآبادی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
8
یاحقی، محمدجعفر (1369). فرهنگاساطیرواشاراتداستانیدرادبیاتفارسی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
9
Bartholomae, C. (1961). Altiranisches Wörterbuch, Berlin.
10
Darmesteter, J. (1960). Le Zend‑Avesta I‑III, Paris: Maisonneuve.
11
Dhabhar, E. B. (1927). Zand‑i Khūrtak Avestāk, Bombay.
12
Dhabhar, E. B. (1949). Pahlavi Yasna and Visperad, Bombay.
13
Dhabhar, E. B. (1963). Translation of Zand‑i Khūrtak Avestāk, Bombay.
14
Geldner. K. F. (1895). Avesta I-III, Stuttgart: Kohlhammer.
15
Humbach, H. (1991). The Gāthās of Zarathushtra, I-III, Heidelberg: Karl Winter Universitätverlag.
16
Jackson, J. (1892). Avesta Grammer, Stuttgart: W. Kohlhammer.
17
Jackson, J. (1983). Avesta Reader, Stuttgart: Kohlmammer.
18
Mackenzie, D. N. (1969). A Concise Pahlavi Dictionary, London: Oxford University Press.
19
Narten, J. (1986). Der Yasna Haptaŋhāiti, Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag.
20
Nyberg, H. S. (1964‑1974). A Manual of Pahlavi I, II Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
21
Taraf, Z. (1981). Der Avestā‑Text Niyāyišn Mit Pahlavi – und Sanskritübersetzung, R. Kitzinger, Münchener Studien zur Sprache wissenshaft.
22
ORIGINAL_ARTICLE
نفس کمالیافته در متنهای دینی ایرانی (اوستا، متنهای پهلوی زردشتی، متنهای مانوی و فارسی دری)
ریشه ایرانی باستانِ واژه wāxš، wak- به معنای «سخنگفتن» و ریشه اوستایی آن vak-، دربردارنده معنای «گفتن» است و vāxš در یسنا، 17: 44 به معنای «سخن» در حالت فاعلی مفرد مؤنّث به کار رفته است؛ امّا در دوره میانه، این واژه در معنای «روح/نفس» بروز یافته و لغتنویسان این معنا از واژه را مطرح کردهاند. میتوان از این واژه به «نفس سخنگو» تعبیر کرد. در متونِ پهلوی زردشتی نیز واژه waxšūr (پیامبر) را برای زردشت به کار بردهاند. همچنین، در متنهای کهنِ فارسی، اگرچه این واژه دیده نمیشود، معنای در پیوند با هم این واژه، یعنی سخنگویی و نفس (نفس سخنگوی) پدیدار است. ناصر خسرو «سخن» را «طعامِ جان» خوانده و بارها از ترکیب نفس سخنگو (همان نفس کمالیافته در متون مانوی) یاد کرده است. او چنان وصفی از «سخن» به دست میدهد که گویا میتوان واژه «جان» را جانشین آن کرد و آن دو را یکی انگاشت. این موضوع میتواند از معنای واژه wāxš برخاسته باشد.
https://adyan.urd.ac.ir/article_111566_8615486dba99ae2c6c07936d409f5080.pdf
2017-08-23
83
95
wāxš
نفس سخنگوی
روح
سخن
حمیدرضا
اردستانی رستمی
h_ardestani_r@yahoo.com
1
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول.
LEAD_AUTHOR
قرآن حکیم (1371). ترجمه و توضیح: سیّد جلالالدین مجتبوی، ویرایش: حسین استادولی، تهران: حکمت.
1
انجیل عیسی مسیح (بیتا). بیجا: بینا.
2
آلبری، چارلز رابرت سیسیل (1388). زبور مانوی، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیلپور، تهران: اسطوره.
3
پورداود، ابراهیم (1384). گاتها، تهران: اساطیر.
4
تبریزی، محمّدحسین بن خلف (1357). برهان قاطع، به اهتمام: محمّد معین. تهران: امیرکبیر.
5
دینکرد هفتم (1389). تصحیح متن، آوانویسی، نگارش فارسی، واژهنامه و یادداشتها: محمّدتقی راشد محصّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
6
روایت پهلوی (1390). آوانویسی، برگردان فارسی، یادداشتها و واژهنامه: مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
7
زادسپرم (1385). وزیدگیهای زادسپرم، پژوهش: محمّدتقی راشد محصّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
8
فردوسی، ابوالقاسم (1386). شاهنامه، تصحیح: جلال خالقی مطلق و همکاران (ج6، محمود امیدسالار؛ ج7، ابوالفضل خطیبی)، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
9
فروزانفر، بدیعالزّمان (1375). شرح مثنوی شریف، تهران: زوّار.
10
کتاب پنجم دینکرد (1388). آوانویسی، ترجمه، تعلیقات، واژهنامه: ژاله آموزگار و احمد تفضّلی، تهران: معین.
11
بلخی (مولانا)، جلالالدّین محمّد (1385). مثنوی، تصحیح: رینولد نیکلسون، تهران: کتاب آبان.
12
مینوی خرد (1380). ترجمه: احمد تفضّلی، تهران: توس.
13
میهنی، محمّد بن منوّر (1381). اسرار التّوحید، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات: محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.
14
ناصر خسرو، ابومعین (1378). دیوان، تصحیح: مجتبی مینوی و مهدی محقّق، تهران: دانشگاه تهران.
15
ناصر خسرو، ابومعین (1385). زاد المسافرین، تصحیح: محمّد بذلالرّحمن، تهران: اساطیر.
16
ویدنگرن، گئو (1395). جانمایه ایرانی (از آغاز تا ظهور اسلام)، ترجمه: شهناز نصراللهی، تهران: پرسش.
17
هالروید، استوارت (1388). ادبیات گنوسی، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیلپور، تهران: اسطوره.
18
Bartholomae, C. (1961). Altiransiches Wörterbuch, Berlin.
19
Boyce, M. (1975). A Reader in Manichaean Middle Persian and Parthian, Leiden.
20
Boyce, M. (1954). The Manichaean Hymn-Cycles in Parthian, London-New York-Toronto.
21
Dānāk-u Mainyō-ī Khrad; Pahlavi; Pazand and Sanskrit Texts (1913). B. T., Anklesaria (ed.), Bombay.
22
Durkin - Meisterernst, D. (2004). Dictionary of Manichaean Texts, Turnhout: Brepols.
23
Geldner, K. F. (1886). Avesta; The Sacred Books of the Parsis, Stuttgart.
24
Henning, W. B. (1977). "Ein manichäisches Henochbuch", BSOAS 14, pp. 341-349.
25
Iranian Bundahišn. (1978). Rivāyat-ī Ēmēt-ī Ašavahištā, Part 1, ed. K. M. Jamasp Asa, Y. Mahyar Nawabi, M. Tavousi, Shiraz: Pahlavi University.
26
Jackson, A. V. W. (1892). An Avesta Grammar, Stuttgart.
27
MacKenzie, D. N. (1971). A Conise Pahlavi Dictionary, London.
28
Nyberg, H. S. (1974). A Manual of Pahlavi, Wiesbaden.
29
Reichelt, H. (1968). Avesta Reader, Texts, Notes, Glossaryand Index, Strassburg.
30
The Complete Text of the Pahlavi Dinkard (1911). D. M., Madan (ed.), Bombay.
31
Zātsparam (1964). Vichitakīhā - ī Zātsparam, Text and Introduction by: B. T., Anklesaria, Bombay.
32
ORIGINAL_ARTICLE
تبیین نظری عرفان مانوی
دین مانی سرشار از آموزههای عرفانی است که ریشه در اندیشههای گنوسی، ایرانی و یونان باستان داشته و با باورهای مسیحی و بودایی پربارتر شده است. بیشک یکی از عوامل رشد و پیشرفت سریع این دین ویژگیهای عرفانی آن است. عرفان مانوی در بطن آموزهها و مفاهیم دینی مانویت نهفته، و کمتر به شکل مجزا به آن توجه شده است. این عرفان با تأکید بسیار، راه نجات روح انسان از اسارت عالم ماده را در کسب معرفت میداند. وصول به این معرفت، از طریق خودشناسی و کشف و شهود قلبی است. اهمیت تزکیه نفس و زهد و ریاضت از پررنگترین بخشهای این عرفان است. با مروری در متون بهجامانده از مانویان، عناصر بسیاری یافت میشود که دارای اشتراکات بسیار با شاخصههای مکاتب عرفانی است. این مؤلفهها را میتوان جداگانه دستهبندی کرد تا به جهانشناسی، معرفتشناسی و خداشناسی مستقلی برای این دین عرفانی دست یافت.
https://adyan.urd.ac.ir/article_111594_aaa19e2ddaf19728da2d80c2a0cabe3c.pdf
2018-02-20
99
122
مانی
گنوسی
عرفان مانوی
معرفتشناسی
جهانشناسی
خداشناسی
سیدسعید رضا
منتظری
ssmontazery@ut.ac.ir
1
استادیار گروه ادیان و عرفان، پردیس فارابی دانشگاه تهران.
LEAD_AUTHOR
پیمان
صمیمی
p_samimi@yahoo.com
2
دانشجوی دکتر ی ادیان، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات
AUTHOR
ابن ندیم، محمد بن اسحاق (1379). مانی به روایت ابنالندیم، ترجمه: محسن ابوالقاسمی، تهران: طهوری.
1
اسماعیلپور، ابوالقاسم (1381). «کیش گنوسی و عرفان مانوی»، در: نامه مفید، ش30، ص77-97.
2
اسماعیلپور، ابوالقاسم (1382). زیر آسمانههای نور: جستارهای اسطورهپژوهی و ایرانشناسی، تهران: پژوهشکده مردمشناسی و افکار.
3
ایلخانی، محمد (1374). «مذهب گنوسی»، در: معارف، دوره دوازدهم، ش1 و 2،
4
آلبری، چارلز رابرت سسیل (1388). زبور مانوی، برگردان متن قبطی با همکاری: هوگو ایبشر، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیلپور، تهران: اسطوره.
5
بهار، مهرداد؛ اسماعیلپور، ابوالقاسم (1394). ادبیات مانوی، تهران: کارنامه.
6
پترسون، مایک؛ و دیگران (1377). عقل و اعتقاد دینی، ترجمه: احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو.
7
تقیزاده، سید حسن (1388). مقالات تقیزاده، به کوشش: ایرج افشار، تهران: توس.
8
رحیمیان، سعید (1390). مبانی عرفان نظری، تهران: سمت.
9
زرینکوب، عبدالحسین (1373). سرّ نی، تهران: علمی، ج2.
10
شاهنگیان، نوریسادات (1384). «بحثی در نجاتشناسی گنوسی»، در: اندیشه دینی، ش16، ص47-60.
11
شروو، پرادزاُکتور (1382). عناصر ایرانی در کیش مانوی، ترجمه: محمد شکری فومشی، تهران: طهوری.
12
شکری فومشی، محمد (1382). «مبانی عقاید گنوسی در مانویت: با رویکردی بر پدیدارشناسی نظام اساطیر»، در: نامه ایران باستان، س3، ش1، ص35-66.
13
فروزنده، مسعود (1377). تحقیقی در دین صابئین مندایی (با تکیه بر متون مندایی)، تهران: سماط.
14
کلیمکایت، هانس یواخیم (1384). هنر مانوی، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیلپور، تهران: اسطوره.
15
کیسپل، گیلز (1373). «آیین گنوسی از آغاز تا سدههای میانه»، در: آیین گنوسی و مانوی، ویراسته: میرچا الیاده، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیلپور، تهران: فکر روز، ص11-54.
16
مجتبایی، فتحاللّه (1386). «سهروردی و فرهنگ ایران باستان»، در: نشریه اشراق، ش4، ص37-44.
17
نیولی، گراردو (1373). «آیین مانی»، در: آیین گنوسی و مانوی، ویراسته: میرچا الیاده، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیلپور، تهران: فکر روز، ص119-159.
18
وامقی، ایرج (1378). نوشتههای مانی و مانویان، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
19
ویدنگرن، گئو (1390). مانی و تعلیمات او، ترجمه: نزهت صفای اصفهانی، تهران: مرکز.
20
هادینا، محبوبه (1390). ریشههای الاهیات مسیحی در مکاتب گنوسی و افلاطونی میانه، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
21
یزدانپناه، سید یداللّه (1394). حکمت عرفانی: تحریری از درسهای عرفان نظری استاد یداللّه یزدانپناه، تألیف: علی امینینژاد، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
22
Boyce, M. (1968). “The Manichaean Literature in Middle Iranian”, Handbuch der Orientalistik, Abt. 1, Bd. 4, Abs. 2: Literature, Life. 1, Leiden, pp. 67-76.
23
Gnoli, Gh. (1987). “Mani”, Encyclopaedia of Religion, Mircea Eliade (ed.), vol. 9, pp. 61-158.
24
Jonas, H. (1970). The Gnostic Religion: The Message of the Alien God and the Beginnig of the Christianity, Third ed., Boston.
25
Lieu, S. N. C. (1992). Manichaeism in Later Roman Empire and Medieval China, Tübingen.
26
Scott, E. S. (1914). “Gnosticism”, Encyclopedia of Religion and Ethics,James Hastings (ed.), Vol. 6, New York.
27
Widengren, G. (1965). Mani and Manichaeism, translated by Charles Kessler, London.
28