دیدگاه سوم در خلقت خرفستران و «هیجده پیمان که اهریمن به هرمزد درآیید»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر ادیان و فرهنگ ایرانی.

چکیده

دنیای زرتشت‌پژوهی، رغمارغم توصیه‌ای که می‌گویند یکی از زرتشت‌پژوهان معاصر، یعنی مری بویس (Mary Boyce) (1920-2006) در اواخر عمرش کرده بوده، هنوز به منابع اسلامی اعتنای کافی نکرده است و جز اندکی از آن بهره نمی‌بَرد. این غفلت در حالی واقع می‌شود که بخش مهمی از آثار کهن ایرانی، طی دورۀ انتقال از ایران ساسانی به ایران اسلامی، به زبان عربی ترجمه شده، تعریب یافته و در لابه‌لای انبوه منابع دوران جدید، حفظ شده است. تردیدی نیست که بهره‌گیری از این میراث عظیم، دامنۀ منابع را وسعت بخشیده و به حل بخشی از غوامض زرتشت‌شناسی کمک خواهد کرد. از باب نمونه، در مقالۀ حاضر، نشان داده‌ایم که حتی در کتاب آشنا و نسبتاً کاوش‌شدۀ الملل والنحل، اثر مشهور محمد عبدالکریم شهرستانی، می‌توان قطعه‌ای از متون اصیل زرتشتی را یافت که بسا مستقیماً از پهلوی به عربی ترجمه شده باشد؛‌ قطعه‌ای که با وجود تغییر و تصحیفی که معمولاً در ترجمه به زبان عربی رخ می‌دهد، می‌تواند اشاره‌ای ابهام‌آمیز در یکی از متون پهلوی راجع به اهریمن و آفریده‌هایش را رمزگشایی کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Third View of Xrafstars’ Creation and “Eighteen Vows that Devil Made to Hormizd”

نویسنده [English]

  • سید مجتبی aaghaaee
Researcher of Religions and Iranian Culture
چکیده [English]

Despite the suggestion made by one of the Zoroastrian scholars, Mary Boyce (1920-2006) in her late life, the Zoroastrian Studies has not taken into account the Islamic resources yet, and paid a little attention to them. Negligence of such an important issue is made when a number of Iranian old works have been translated into Arabic, Arabicised, and placed among lots of newly texts during the period of transferring Sassanid Iran to Islamic Iran. Undoubtedly, using this great heritage will expand the extent of resources and make a great help in finding the complexities of Zoroastrian Studies. In the present paper, we see that even in a popular and famous book, “Al- mellal val- Nehal”, written by Mohammad Abdul Karim Shahrestani, a passage of true Zoroasrian texts can be found that it may have been directly translated from Pahlavic into Arabic. Though there may be some changes when translating into Arabic, there are some vague hints to Devil and its creaturres in the passage.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Zoroasrianism
  • Devil
  • Xrafstars
  • Shahrestani
  • Jayhani
«اندرز دستوران به بهدینان» (1356). ترجمه: ماهیار نوایی، در: پژوهش‌نامه بخش زبان‌شناسی مؤسسه آسیایی، ش1، ص53-67.
«گزیده اندرز پوریوتکیشان» (1339). ترجمه: ماهیار نوایی، در: مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، ش55، ص513-535.
آذرباد مهراسپندان (1379). ترجمه: رهام اشه و مهین سراج، تهران: فروهر.
ابن ‌سینا، حسین بن عبدالله (1404). شفا، تصحیح: سعید زاید، قم: مکتبة آیة ‌الله المرعشی.
ابوالقاسمی، محسن (1390). دین‌ها و کیش‌های ایرانی در دوران باستان به روایت شهرستانی، تهران: هیرمند.
بندهش (1380). ترجمه: مهرداد بهار، تهران: توس.
بندهش هندی (1388). ترجمه: رقیه بهزادی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
بویس، مری (1374). تاریخ کیش زرتشت، ترجمه: همایون صنعتی‌زاده، تهران: توس، ج1.
بویس، مری (1377). چکیده تاریخ کیش زرتشت، ترجمه: همایون صنعتی‌زاده، تهران: صفی‌علی‌شاه.
بهار، مهرداد (1381). پژوهشی در اساطیر ایران،‌ پاره اول و دویم، تهران: آگاه.
تفضلی، احمد؛ آموزگار، ژاله (1376). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، تهران: سخن.
حسینی العلوی، محمد ابوالمعالی (1376). بیان الادیان، تهران: روزنه.
دریایی، تورج (1382). تاریخ و فرهنگ ساسانی، ترجمه: مهرداد قدرت‌ دیزجی، تهران: ققنوس.
دین‌کرد سوم (1381). ترجمه: فریدونفضیلت،تهران: انتشارات فرهنگ دهخدا، ج1.
دین‌کرد سوم (1384). ترجمه: فریدونفضیلت،تهران: انتشارات فرهنگ دهخدا، ج2.
دین‌کرد ششم (1390). ترجمه: مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
الرازی، محمد بن عمر (2004). التفسیر الکبیر او مفاتیح الغیب، بیروت: دار الکتب العلمیة، ج13.
روایت پهلوی (1390). ترجمه: مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
الزرکلی، خیرالدین (1986). الاعلام، بیروت: دار العلم للملایین، ج6.
زنر، آر. سی. (1377). تعالیم مغان: گفتاری چند در معتقدات زرتشتیان، ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران: توس.
شهرستانی، محمد عبدالکریم (2000).‌ الملل والنحل، بیروت: دار الفکر.
فرمانیان، مهدی (1379). «شهرستانی: سنی اشعری یا شیعی باطنی»، در: هفت‌آسمان، س2، ش7، ص135-182.
فرهودی، مصطفی (1388). یادکرد ادیان ایرانی در متون ملل و نحل اسلامی و مقایسۀ آن با متون تاریخی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: صادق آیینه‌وند، استاد مشاور: سید مجتبی آقایی، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
متون پهلوی (1371). ترجمه: سعید عریان، تهران: کتاب‌خانه جمهوری اسلامی ایران.
محمدی ملایری، محمد (1379). تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، ج6 (پیوست‌ها)،‌ تهران: توس.
مزداپور، کتایون؛ و همکاران (1394). ادیان و مذاهب در ایران باستان، تهران: سمت.
وزیدگی‌های زادسپرم (1385). ترجمه: محمدتقی راشد محصل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هینلز، جان (1388). «فلسفه معاصر زرتشتی»، در: جستاری در کتاب فلسفه زرتشتی، ترجمه: نیلوفر السادات نواب، سعید زارع، سعیدرضا منتظری، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، ص117-171.
یعقوبی، احمد بن اسحاق (1378). تاریخ یعقوبی، ترجمه: محمدابراهیم آیتی، تهران: علمی و فرهنگی‌.
Duchene-Guillemin, J. (1958). The Western Response to Zoroaster, Oxford: The Clarendon Press.
http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3399
Shaked, Shaul (1995). From Zoroastrian Iran to Islam, Routledge.