بررسی مؤلفه‌های اثرگذار وحدت‌گرایانه عرفانی در وحدت جامعه و تعدیل قرائت‌های افراطی از دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و کلام، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران

2 استادیار گروه معارف، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران

چکیده

اختلافات و درگیری‌های بی‌پایان پیروان ادیان و مذاهب به حیات اجتماعی و دینی دینداران آسیب جدی وارد می‌کند و وضعیت کنونی جامعه دینی را به پرسش می‌کشد. پیش‌فرض‌های بنیادین اندیشه عرفان اسلامی که بر شناخت ساحت وجودی خدا و انسان استوار شده، کلید راه‌گشایی برای رسیدن به صلح و آرامش بشر است. تبیین مبانی ماهیت آموزه‌های عرفانی، نقشی اساسی در همزیستی مسالمت‌آمیز بین پیروان مذاهب و ادیان و ایجاد همبستگی و وحدت و صلح پایدار بین مسلمانان ایفا می‌کند. عارفان، تهذیب نفس را موجب آرامش و نشاط معنوی در حیات جامعه و نمودی از صلح بیرونی می‌دانند و با تأکید بر هدف آزادگی در بعثت انبیا، در طلب وارستگی و مقام حریت پیروان مذاهب‌اند و بر مبنای وحدت وجود و اعتباری‌بودن کثرت‌ها، به وحدت درونی ادیان معتقدند. نگرش عرفانی ضمن رسمیت‌بخشیدن به اختلاف‌ها، و صحه‌گذاشتن بر وحدت درونی به‌شایستگی نقش وحدت‌بخش و پیونددهنده‌ای، نه‌تنها در اجزای درونی تمدن اسلامی، بلکه در انسان‌ها اجرا می‌کند. در این مقاله می‌کوشیم با استناد به برخی از نگرش‌های عرفانی، مؤلفه‌های اثرگذار وحدت‌گرایانه عرفانی (وحدت وجود، تزکیه، درون‌گرایی و آزاداندیشی) بر وحدت جامعه عرفانی را با رویکردی توصیفی‌تحلیلی تبیین کنیم و نقش آن را در شکل‌گیری نگرش همبستگی و وحدت اجتماعی در جامعه اسلامی نشان دهیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Influential Components of Mystical Unitarianism in the Unity of Society and Moderating Extreme Readings of Religion

نویسندگان [English]

  • Abedin Darwishpur 1
  • Mehrdad Amiri 1
  • habib hatami kankabood 2
1 Assistant Professor, Department of Philosophy and Theology, Lorestan University, Lorestan, Iran
2 Assistant Professor, Department of Islamic Teachings, Faculty of Literature and Humanities, Lorestan University, Lorestan, Iran
چکیده [English]

Endless differences and conflicts between the followers of religions and denominations seriously damage the social and religious life of religious people and question the current state of the religious community. The fundamental presuppositions of Islamic mysticism, which are based on the knowledge of the existential realm of God and man, are the key to paving the way for human peace and tranquility. Explaining the basics of the nature of mystical teachings plays a key role in the peaceful coexistence of the followers of religions and denominations, and the establishment of solidarity, unity and lasting peace among Muslims. Mystics consider self-purification to be the cause of spiritual peace and vitality in the life of society and a manifestation of external peace. Emphasizing the goal of freedom in the advent of the prophets, they seek the piety and freedom of the followers of denominations and believe in the internal unity of religions based on the unity of existence and the validity of the pluralities. The mystical attitude, while acknowledging differences and endorsing internal unity, properly plays a unifying and connecting role not only in the internal components of Islamic civilization, but also in human beings. In this article, we try to explain the effective components of mystical unificationism (unity of existence, self-cultivation, introversion and free thought) on the unity of mystical society by referring to some mystical attitudes with a descriptive-analytical approach and to show their role in shaping the attitude of solidarity and social unity in Islamic society

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mysticism
  • Unity of Society
  • Unity of Existence
  • Self-Cultivation
  • Free Thought
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه (1387). ترجمه: محمد دشتی، قم: الهادی.
ابن سینا، حسین بن عبداللّه (1375). الاشارات والتنبیهات، قم: البلاغة.
ابن عربی، محیی الدین (1405). الفتوحات المکیة، تحقیق: عثمان یحیی، بیروت: دار صادر.
ابن‌ترکه، علی (1378). شرح فصوص الحکم، قم: بیدار.
ابن‌عربی، محیی‌الدین (1370). فصوص الحکم، تهران: الزهراء h.
ابوعلی عثمانی، حسن بن احمد (1383). ترجمه رساله قشیریه، تهران: علمی و فرهنگی.
ادیب، محمدحسین (1366). روابط اجتماعی در اسلام، تهران: علمی.
اسلامی ندوشن، محمدعلی (1380). چهار سخنگوی وجدان ایرانی، تهران: قطره.
امینی‌نژاد، علی؛ بابایی، مهدی؛ کرمانی، علی‌رضا (1390). مبانی و فلسفه عرفان، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
ایزدپناه، عباس (1391). زیرساخت‌های سیره وحدت مذاهب از نگاه اهل عرفان و امام خمینی: مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی امام خمینی و احیای تفکر دینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
بسطامی، بایزید (1402). نصوص من شطحات الصوفیة، بی‌جا: بی‌نا.
پارسانیا، حمید (1380). عرفان و سیاست، قم: بوستان کتاب.
پورجوادی، نصرالله (1367). ادبیات عرفانی به زبان فارسی، تهران: دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
جعفری، محمدتقی (1373). تکاپوی اندیشه‌ها، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ج2.
جوادی آملی، عبدالله (1386). حیات حقیقی انسان در قرآن، تحقیق: غلام‌علی امین‌دین، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1387). مبادی اخلاق در قرآن، قم: اسراء.
حقیقت، عبدالرفیع (1390). تاریخ عرفان و عارفان ایرانی، تهران: کومش.
حلبی، علی‌اصغر (1371). انسان در اسلام و مکاتب غربی عارفان، تهران: قطره.
حلبی، علی‌اصغر (1373). شناخت عرفان و عارفان ایرانی، تهران: زوار.
خادم جهرمی، حامده (1387). «قرآن و اتحاد اسلامی»، در: فرهنگ کوثر، ش75.
دشتی، محمد (1384). «انسان کامل در فصوص و مثنوی»، در: هفت‌آسمان، ش28، ص61-86..
رازی، محمد (1386). بستان الرازی، تهران: اسلامیه، ج1.
رشاد، علی‌اکبر (1391). حریت و مدارا، تهران: امیرکبیر.
رهبر، عباس‌علی؛ مهاجرانی، مجید (1388). «هستی‌شناسی بنیادگرایی اسلامی در جهان عرب»، در: رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، ش19، ص117-140.
زارعی، فرزانه (1394). صلح درون و راهکارهای ایجاد آن، تهران: عادیات.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1369). جـست‌وجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1373). ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1375). دنباله جست‌وجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
سبزواری، ملاهادی (1392). شرح مثنوی، تحقیق و تصحیح: مصطفی بروجردی، تهران: طبع و نشر.
سجّادی، جعفر (1368). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.
سلیمانی، اسماعیل؛ ملامحمدی، مژگان (1397). «حریت یا آزادی در مفهوم دینی و عرفانی»، در: فلسفه دین، دوره 15، ش3، ص653-675.
سلیمانی، فرانک (1388). جلوه‌های صلح و بشردوستی در اشعار مولوی و حافظ و سعدی، همدان: دانشگاه آزاد اسلامی.
سهروردی، شهاب‌الدین عمر (1364). عوارف المعارف، ترجمه: ابومنصور بن عـبدالمؤمن اصـفهانی، تهران: علمی و فرهنگی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380). «از عرفان بایزید تا فرمالیسم روسی»، در: هستی، دوره 2، ش3، ص71-75.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1384). نوشته بر دریا: از میراث عرفانی ابوالحسن خرقانی، تهران: سخن.
شمشیری، بابک (1385). تعلیم و تربیت از منظر عشق و عرفان، تهران: طهوری.
شهبازی، پرویز (1391). گنج حضور، تهران: کتاب روز.
طباطبایی، سید محمدحسین (1374). تفسیر المیزان، ترجمه:‌ سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: جامعه مدرسین.
طباطبایی، محمدحسین (1388). شیعه در اسلام، قم: بوستان کتاب.
طهرانی حسینی، سید محمدحسین (1395). رساله لب لباب، تهران: علامه طباطبایی.
عبدالحکیم، خلیفه (1389). عرفان مولوی، ترجمه: احمد محمدی، احمد میرعلایی، تهران: علمی و فرهنگی.
غلام‌نژاد، فاطمه؛ سخایی، فرشته (1393). مجموعه مقالات عرفان ایران، تهران: حقیقت.
غنی، قاسم (1374). تاریخ تصوف در اسلام، تـهران: زوّار.
فروزان‌فر، بدیع‌الزمان (1397). شرح مثنوی شریف، تهران: علمی و فرهنگی.
فنایی اشکوری، محسن (1386). نیایش عارفان: شرح حکمت و معنویت شیعی، قم: شیعه‌شناسی.
قربانی، اکبر (1388). «وحدت درونی ادیان در اندیشه مولانا»، در: پژوهش‌نامه فرهنگ و ادب، ش9، ص192-207.
کاشانی، عزالدین محمود (1387). مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تهران: زوار.
کاشانی، ملاعبدالرزاق (1370). شرح منازل خواجه، قم: بیدار.
کاکایی، قاسم (1381). وحدت وجود به روایت ابن‌عربی و مایستر اکهارت، تهران: هرمس.
کربن،‌ هانری (1363). آیین جوان‌مردی، ترجمه: احسان نراقی، تهران: نشر نو.
کربن، هانری (1387). انسان نورانی در تصوف ایرانی، ترجمه: جواهری‌نیا، شـیراز: آموزگار خرد.
کیوپیت، دان (1386). دریای ایمان، ترجمه: حسن کامشاد، تهران: طرح نو.
لگنهاوزن، محمد (1379). اسلام و کثرت‌گرایی دینی، ترجمه: نرجس جوان‌دل، قم: مؤسسه فرهنگی طه.
محیط طباطبایی، سید محمد (1380). سید جمال‌الدین اسدآبادی و بیداری مشرق‌زمین، تهران: کلبه شروق.
مجلسی، محمدتقی (1386). بحار الانوار، تصحیح: محمدباقر بهبودی، تهران: اسلامیة.
مصباح یزدی، محمدتقی (1375). دروس فلسفه اخلاق، تهران: اطلاعات.
مطهری، مرتضی (1389). انسان کامل، قم: صدرا.
مطهری، مرتضی (1394). سیری در سیره ائمه اطهارb، قم: صدرا.
مظاهری سیف، حمیدرضا (1388). تجربه‌های عرفانی در ادیان، تهران: بوستان کتاب.
معین، محمد (1377). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
موثقی، احمد (1389). جنبش‌های اسلامی معاصر، تهران: سمت.
مولوی، جلال‌الدین (1375). مثنوی، تصحیح:‌ محمّد استعلامی، تهران: زوّار.
میرزایی، نورالدین (1394). مروری بر نظریه‌های صلح درون و عوامل آن، تهران: عادیات.
مینوی، مجتبی (1376). نقد حال، تهران: خوارزمی.
نسفی، عزیزالدین (1379). انسان کامل، تصحیح: ماری ژان موله، تهران: طهوری.
نسیمی، سید عمادالدین (1392). دیوان اشعار، تهران: تک‌درخت.
همایی، جلال‌الدین (1393). مولوی‌نامه: مولوی چه می‌گوید؟ تهران: زوار.
وکیلی، محمدحسین (1390). «شاخصه‌های مکتب عرفانی نجف اشرف»، در: حکمت عرفانی، ش6، ص25-42.