جهان‌شناسی مانوی و ویژگی‌های عرفانی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ادیان و عرفان، پردیس فارابی، دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری رشته ادیان، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات

چکیده

جهان‌شناسی یکی از مهم‌ترین مقولات مطرح در هر دین و نظام فکری است. چگونگی نگاه به جهان و تبیین آن نشان‌دهنده بسیاری از زوایای پنهان و آشکار هر اندیشه‌ای است. دین مانوی از جهان‌شناسی اسطوره‌ای و پیچیده‌ای برخوردار است که اغلب نشان‌دهنده دیدگاه عرفانی این دین به عالم است. این مقوله ترکیبی از جهان‌شناسی گنوسی است که در ساختاری ایرانی گنجانده شده است. از ویژگی‌های نظام جهان‌شناختی مانوی می‌توان به ثنویتی ازلی که در خیر و شر برقرار است، و سه دوره آفرینش اشاره کرد. بیزاری از عالم ماده و باور به اسارت روح که منشأ الاهی داشته و در ماده محبوس است، ماهیت اهریمنی عالم و تلاش برای رهایی از چرخه تولدهای مکرر، و نهایتاً بازگرداندن انوار الاهی به خاستگاه و اصل خویش از بارزترین اندیشه‌های عرفانی این جهان‌شناسی است که در دستگاه فکری ایران باستانی عرضه شده ‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Manichaeistic World View and its Mystical Features

نویسندگان [English]

  • sayyed saeid reza montazeri 1
  • Peyman Samimi 2
1 استادیار گروه ادیان و عرفان، پردیس فارابی، دانشگاه تهران
2 دانشجوی دکتری رشته ادیان، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات
چکیده [English]

A world view is one of the most important components of any religion and intellectual system. How a school of thought views and explains the world is indicative of many of its explicit and implicit dimensions. Manichaeism involves a mystical and complex world view, which immensely exhibits its mystical view of the world. This is a mixture of Gnostic world view with a Persian structure. The Manichaeistic world view is partly characterized by an eternal dualism of the good and the evil, and three rounds of creation. Prominent mystical views of this world view, as presented in an Ancient Persian intellectual system, include aversion of the material world, the belief in the imprisonment of the spirit in matter despite its divine origin, the devilish (ahrīman) nature of the world, efforts for emancipation from repeated rounds of birth, and finally, the return of divine lights to their origin.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Manichaeism
  • Manichaeistic mysticism
  • mystical world view
  • Gnosticism

منابع

ابن عربی، محمد بن علی (بی‌تا). الفتوحات المکیة، قاهره: افست طبع بولاق.
ابن ‌ندیم، محمد بن اسحاق (1379). مانی به روایت ابن‌الندیم، ترجمه: محسن ابوالقاسمی، تهران: طهوری.
ایزوتسو، توشیهیکو (1389). صوفیسم و تائوئیسم، ترجمه: محمدجواد گوهری، تهران: روزنه.
ایلخانی، محمد (1374). «مذهب گنوسی»، در: معارف، دوره دوازدهم، ش1 و 2، ص16-31.
بهار، مهرداد؛ اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1394). ادبیات مانوی، تهران: کارنامه.
زبور مانوی (1388). مترجم: چارلز رابرت سسیل آلبری، برگردان قبطی با همکاری هوگو ایبشر، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: اسطوره.
سرکاراتی، بهمن (1393). سایه‌های شکارشده: گزیده مقالات فارسی، تهران: طهوری.
شروو، پرادز آکتور (1382). عناصر ایرانی در کیش مانوی، ترجمه: محمد شکری فومشی، تهران: طهوری.
کفالایا (1395). مترجم: هانس یاکوب پولوتسکی، آلساندر بولینگ، برگردان تطبیقی از ترجمه آلمانی و انگلیسی نسخه قبطی: مریم قانعی، سمیه مشایخ، تهران: طهوری.
کلیمکایت، هانس یواخیم (1384). هنر مانوی، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران:
اسطوره.
کیسپل، گیلز (1373). «آیین گنوسی از آغاز تا سده‌های میانه»، در: آیین گنوسی و مانوی، ویراسته: میرچا الیاده، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: فکر روز، ص11-54.
محمودی، ابوالفضل (1392). مشرق در دو افق، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
منتظری، سید سعیدرضا؛ صمیمی، پیمان (1396). «تبیین نظری عرفان مانوی»، در: پژوهش‌های ادیانی، س5، ش10، ص97-122.
میرفخرایی، مهشید (1387). فرشته روشنی ‌مانی و آموزه‌های او، تهران: ققنوس.
نسفی، عزیزالدین (1388). کتاب الانسان الکامل، تصحیح و مقدمه: ماریژان موله، پیش‌گفتار: هانری کُربن، ترجمه: ضیاءالدین دهشیری، تهران: طهوری.
نیولی، گراردو (1373). «آیین مانی»، در: آیین گنوسی و مانوی، ویراسته: میرچا الیاده، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: فکر روز، ص119-159.
نیولی، گراردو (1390). از زرتشت تا مانی، ترجمه: آرزو رسولی (طالقانی)، تهران: ماهی.
وامقی، ایرج (1378). نوشته‌های مانی و مانویان، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
همایی، جلال‌الدین (1376). مولوی‌نامه، تهران: هما.
Boyce, M. (1975). A Reader in Manichaean Middle Persian and Parthian, Acta  Iranica 9a,  Leiden-Tehran-Liege.
Esmailpour, A. (2007). ‘‘Manichaean Gods and Goddesses in a Classical Arabic Treatise: Kitab al- Raddi-al al zandiq al-lain Ibn- al- Muqaffa’’, in: Central Asiatic Journal, 51 (2): 167-176.
Gardner, I.; Lieu, S. N. C. (2004). Manichaean Texts from the Roman Empire, Cambridge: Cambridge University Press.
Gnoli, Gh. (1987). “Mani”, in: Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade (ed.), 9: 61-158.
Jonas, H. (1970). The Gnostic Religion: The Message of the Alien God and the Beginning of the Christianity, Third ed., Boston.
Lieu, S. (1922). Manichaeism in Later Roman Empire and Medieval China, Tübingen.
Reitzenstein, R.; Schaeder, H. (1962). Studien zum antiken synkretismus aus Iran und Griechenland, Leipzig-Berlin.
Sundermann, W. (1986). “Mani, India and the Manichaean Religion”, in: South Asian Studies, 2: 11-19.
Sundermann, W. (1993). “Cosmogony and Cosmology in Manichaeism”, in: Encyclopaedia Iranica, from: www.iranicaonline.org.
Van Lindt, P. (1992). The Names of Manichaean Mythological Figures: A Comparative study on Terminology in the Coptic Sources, Wiesbaden.
Widengren, G. (1965). Mani and Manichaeism, translated by Charles Kessler, London.