متن پارتی مانوی تصلیب عیسی (M18+M2753) و تأثیرپذیری آن از انجیل یوحنّا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول

چکیده

پژوهندگان کیش مانی بسیار اشاره کرده‌اند که کیش مانی از جمله فرقه‌های گنوسی است. گنوسی‌ها از میان انجیل‌های رسمی، انجیل یوحنّا را برگزیده‌اند؛ از آن‌روی که دربردارندۀ عناصر گنوسی دربارۀ تصلیب و رستاخیز عیسی مسیح است. از آنجا که مانی و مانویان انجیل‌های رسمی را به گفتۀ ابوریحان بیرونی مجعول می‌دانستند، از اصلِ انجیل‌های رسمی استفاده نکرده‌اند. نگارنده در پژوهش پیش رو نشان خواهد داد که مانی و مانویان دستِ‌کم از انجیل یوحنّا که گنوسیان به این انجیل ‌توجّه داشته‌اند، به دلیل داشتنِ گرایش‌های گنوسی، مستقیم یا غیرمستقیم بهره برده‌اند؛ بر همین بنیان، یکی از متن‌های پارتی مانوی دربارۀ تصلیب (ویراسته انریکو مورانو) را برگزیده و در پی مطابقت و سنجش آن با انجیل یوحنّا برآمده تا ویژگی‌های گنوسی متن پارتی را بازنماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Parthian Manichean text of Crucifixion of Jesus Christ, M18+M2753, and The Influence of Johannes' Gospel on it

نویسنده [English]

  • hamidreza ardestani rostami
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول
چکیده [English]

Manichaean scholars have frequently suggested that the faith is taken from the gnostic. Gnostics have chosen Johannes' gospel among canonical gospels because it contains many gnostic elements regarding the resurrection of Jesus Christ and crucifixion. Since Mani and Manicheans, as Al-Biruni has said, believed that the canonical gospels were apocryphal, they did not consider them as religious sources. The present article tries to show that Manicheans have used Johannes' gospel directly and indirectly for the gnostic elements in it; so the researcher has chosen one of the Parthian Manichean texts which is about the crucifixion of Jesus Christ, ( the text edited by Enrico Murano) and then has compared it with Johannes' narration about crucifixion to show the gnostic elements of Parthian Manichean text.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Crucifixion
  • resurrection
  • Jesus Christ
  • Mani
  • Johannes' gospel
آسموسن، جس پیتر (1373). «مانی و دین او: بررسی متون»، در: آیین گنوسی و مانوی، ویراستۀ: میرچا الیاده، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: فکر روز، ص189-213.
ابوالقاسمی، محسن (1387). مانی به روایت ابن‌ندیم، تهران: طهوری.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1390). زیر آسمانه‌های نور، تهران: قطره.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1387). اسطوره آفرینش در آیین مانی، تهران: کاروان.
انجیل عیسی مسیح. (بی‌تا). بی‌جا: بی‌نا.
انجیل مرقیون (1395). در: ادبیات گنوسی، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: هیرمند، ص275-300.
بهار، مهرداد؛ اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1394). ادبیات مانوی، تهران: کارنامه.
بیرونی، ابوریحان (1389). آثار الباقیة عن القرون الخالیّة، ترجمه: اکبر داناسرشت، تهران: امیرکبیر.
پیکلز، الین (1394). انجیل‌های گنوسی، ترجمه: ماشاءاللّه کوچکی میبدی، تهران: علمی‌فرهنگی.
تقی‌زاده، سیّد حسن (1388). مقالات تقی‌زاده (دربارۀ مانی)، تهران: توس.
دکره، فرانسوا (1380). مانی و سنّت مانوی، ترجمۀ: عباس باقری، تهران: فرزان روز.
دیویس، جی. گ. (1373). «کیش مانوی و مسیحی»، در: آیین گنوسی و مانوی، ویراستۀ: میرچا الیاده، ترجمۀ: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: فکر روز، ص161-169.
رضایی‌ باغ‌بیدی، حسن (1377). «محاکمه و مصلوب‌کردنِ عیسی مسیح در متون مانوی»، در: مهر و داد و بهار (یادنامۀ استاد دکتر مهرداد بهار)، به کوشش: امیرکاووس بالازاده، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
زبور مانوی (1388) ترجمۀ قبطی به انگلیسی: چارلز رابرت سیسل آلبری، ترجمه انگلیسی به فارسی: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: اسطوره.
زوندرمان، ورنر (1393). اندرز منوهمد روشن (آموزه‌ای از مانویّت خاوری، متن‌های ویراستۀ پهلوانیگ و سغدی)، ترجمۀ: رحمان بختیاری، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سولیانو، یوآن پترو (1373). «کیش گنوسی از سده‌های میانه تا اکنون»، در: آیین گنوسی و مانوی، ویراستۀ: میرچا الیاده، ترجمۀ: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: فکر روز، ص55-73.
شکری‌ فومشی، محمّد (1382). «مبانی عقاید گنوسی در مانویت»، در: نامه ایران باستان، س3، ش1، ص35-66.
کفالایا (نسخۀ موزۀ برلین) (1395). برگردان تطبیقی از ترجمۀ آلمانی و انگلیسیِ نسخۀ قبطی: مریم قانعی و سمیّه مشایخ، تهران: طهوری.
کلیم‌کایت، هانس یواخیم (1384). هنر مانوی، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران:
اسطوره.
کیسپل، گیلز (1373). «کیش گنوسی از آغاز تا سده‌های میانه»، در: آیین گنوسی و مانوی، ویراستۀ: میرچا الیاده، ترجمۀ: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: فکر روز، ص11-54.
کیسپل، گیلز (1395). «کیش گنوسی از آغاز تا سده‌های میانه»، در: ادبیات گنوسی، ترجمۀ: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: هیرمند، ص95-123.
نیولی، گراردو (1373). «مانی»، در: آیین گنوسی و مانوی، ویراستۀ: میرچا الیاده، ترجمۀ: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: فکر روز، ص105-117.
نیولی، گراردو (1395). «مانی و کیش مانوی»، در: ادبیات گنوسی، ترجمۀ: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: هیرمند، ص155-188.
هاکس، مستر (1383). قاموس کتاب مقدّس، تهران: اساطیر.
هالروید، استوارت (1395). ادبیات گنوسی، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: اسطوره.
Boyce, M. (1975). A Reader in Manichaean Middle Persian and Parthian, Acta Iranica vol. 9, Leiden: Téhéran- Liège.
Lieu, Samuel N. C. (1992). Manichaeism in the Later Roman Empire and Medieval China, Historical Survey, 2nded., Tübingen.
Mackenzie, D. N. (1979). “Mani’s Sabuhragān”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, vol. 42, No. 3, pp. 500-534.
Morano, E. (2000). “A Survey of the Extant Parthian Crucifixion Hymns”, in: E. Emmerick, W. Sundermann and P. Zieme (eds.),  Studia Manichaica, IV. Internationaler Kongress zum Manichäismus, RBerlin, pp. 398-429.
Morano, Enrico (1998). “My Kingdom is not of this World: Revisiting the Great Parthian Crucifixion Hymn”, In: N. Sims Williams, Edited, Proceedings of the Third European Conference of Iranian Studies, Held in Cambridge, 11 th to 15 th September 1995, Part 1: Old and Middle Iranian Studies, Wiesbaden, pp. 131-145.
Sundermann, W. (1973). Mittelpersische und Parthische Kosmogonische und Parabeltexte der Manichäer, Berlin: Akademie-Verlag.