پاداش کردار نیک و فرشتگان دَهِش بر دروازه بهشت رهیافتی متن‌شناسانه به فرشتگان روانِ پارسایان در کیش مانوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه ادیان شرق، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

چکیده

در مقاله پیش رو می‌کوشم عمدتاً بر اساس مدارک اصیل مانوی مانند مکتوبات فارسی میانه، پارتی، سغدی، و قبطی، و یک منبع غیرمانوی، الفهرستِ ابن‌ندیم، پاداش کردار نیک انسان پارسا پس از مرگ و فرشتگانی را بازشناسی کنم که با هدیه‌ها و دَهِش‌هایی چند به دیدار او می‌روند تا به همراهِ دوشیزه زیباپیکر و خوش‌بویی که پیش از داوری روان بر مؤمن ظاهر می‌شود و تصویر و شکل زیبای اندیشه و گفتار و کردار نیک او است، وی را به بهشت روشنی مشایعت کنند. این بررسی متن‌شناسانه نشان می‌دهد از میان پاداش‌های متعددی که در منابع مختلف مانوی و غیرمانوی یاد شده، سه پاداش جامه (خلعت)، بساک (گل‌تاج) و دیهیم جزء سامانه معادشناسانه اصیل مانوی هستند و پاداش‌های دیگر یا مرادف‌های این سه دَهِش‌اند یا از افزوده‌های بعدی. همچنان که جستار حاضر استدلال می‌کند، در کیش مانوی نه‌تنها انگاره دوشیزه کردار نیک بر اساس انگاره «دئنا»ی زرتشتی طراحی شده، بلکه فرشتگان پاداش‌بخش مانوی نیز در سنّت‌های هندوایرانی ریشه دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Reward of Good Deeds and Angels of Gifts at the Gate of Paradise: A Textological Approach to the Angels of the Spirit of the Pious in Manichaeism

نویسنده [English]

  • Mohammad Shokri-Foumeshi
Assistant Professor, Department of Eastern Religions, University of Religions and Denominations, Qom, Iran,
چکیده [English]

In the present article, based on the original Manichaean documents such as Middle Persian, Parthian, Sogdian, and Coptic writings, as well as a non-Manichaean source i.e. Ibn al-Nadim’s al-Fehrest, I will try to identify the reward for the good deeds of a pious human being after death and the angels who come to visit him with a few gifts in order to accompany him to the Light Paradise, along with a beautiful and fragrant virgin who appears to the believer before being judged and is, in fact, the beautiful image and shape of his good thoughts, words, and deeds. This textological study shows that, among the various rewards mentioned in various Manichaean and non-Manichaean sources, three rewards of garment, garland, and diadem are part of the original Manichaean eschatological system and other rewards are either equivalent to these three gifts or subsequent additions. As the present article argues, in Manichaeism not only the concept of the Virgin of Good Deeds is based on the Zoroastrian concept of "Daena", but also the concept of the Manichaean reward-giver angels is rooted in the Indo-Iranian traditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gifts for the Spirit of the Pious
  • Reward-giver Angels
  • Daena
  • Manichaeism

مراجع

ابن الندیم، محمد بن اسحاق (1390). مانی به روایت ابن الندیم (متن عربی، ترجمه فارسی)، ترجمه: محسن ابوالقاسمی، تهران: طهوری، چاپ چهارم.
ابن الندیم، محمد بن اسحاق (1381). الفهرست، ترجمه: محمدرضا تجدد، تهران: اساطیر.
ارداویراف‌نامه (1382). ترجمه به فرانسه: فیلیپ ژینیو، ترجمه به فارسی: ژاله آموزگار، تهران، معین ـ انجمن ایران‌شناسی فرانسه.
افشار شیرازی، احمد (1335). «متون عربی و فارسی درباره مانی و مانویّت و آنچه بدین موضوع مربوط است»، ضمیمه در: سید حسن تقی‌زاده، مانی و دین او، تهران، انجمن ایران‌شناسی.
بهار، مهرداد؛ اسماعیل‌پور مطلق، ابوالقاسم (1394). ادبیات مانوی، تهران: کارنامه.
شِروو، پرادز آکتور (1396). عناصر ایرانی در کیش مانوی (با رویکردی مقایسه‌ای)، ترجمه: محمد شکری فومشی، ویراسته: اکرم دژهوست‌گنک، تهران: طهوری، ویراست دوم.
شکری فومشی، محمد (1393 [1394]). «درود بر پدر، پسر، روح‌القدس: رهیافتی متن‌شناختی به انگاره روح‌القدس در تثلیث مانوی»، در: پژوهش‌های ادیانی، ش5، ص35-48.
شکری فومشی، محمد (1394). «سرود بزرگ خِرد: کشف نخستین دست‌نویس مانوی در ایران»، در: پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، س5، ش10، ص1-24.
شکری فومشی، محمد (1395). «سرودی انجیلی در باب انگاره سه روز بزرگ؛ با رویکردی به خاستگاه و ماهیت سروده‌های مانوی بر اساس دست‌نویس‌های تورفان در مجموعه برلین»، در: پژوهش‌های ادیانی، ش7، ص99-118.
مکنزی، دیوید نیل (1379). شاپورگان، ترجمه: نوشین عمرانی، تهران: اشتاد.
وامقی، ایرج (1378). نوشته‌های مانوی و مانویان، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی، حوزه هنری.
ویدِنْگْرن، گئو (1376). مانی و تعلیمات او، ترجمه: نزهت صفای اصفهانی، تهران: نشر مرکز، ویراست دوم.
هادخت‌نسک (1386). ترجمه: مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هینِلْز، ج. ر. (1379). شناخت اساطیر ایران، ترجمه: ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: آویشن ـ چشمه.
 
Allberry, C. R. C. (1938). Manichaean Manuscripts in the Chester Beatty Collection, Volume II: A Manichaean Psalm-Book, Part II, with a contribution by H. Ibschler, Stuttgart.
Andreas, F. C. and W. B. Henning (1934). Mitteliranische Manichaica aus Chinesisch-Turkestan. iii, SPAW, Berlin.
Boyce, M. (1954). The Manichaean Hymn-Cycles in Parthian, London-New York-Toronto.
Boyce, M. (1975). A Reader in Manichaean Middle Persian and Parthian, Téhéran-Liège (Acta Iranica 9a).
Colpe, C. (1981). “Daēnā, Lichtjungfrau, Zweite Gestalt, Verbindungen und Unterschiede zwischen zarathustrischer und manichäischer Selbst-Anschauung”, in: R. van den Broek and M. J. Vermaseren (eds.), Studies in Gnosticism and Hellenistic Religions presented to Gilles Quispel on the occasion of his 65th Birthday, Leiden, pp. 58-77.
Cowell, E. B. (ed.) (1861). Kaushitaki Brahmana Upanishad, Delhi: Gyan Books [repr. 2017].
de la Vaissiere, É. (2015-2019). “The Faith of Wirkak the Dēnāwar, or Manichaeism as Seen from a Zoroastrian Point of View”, BAI (NS) 29, pp. 69-78.
Dodge, B. (1970). The Fihrist of al-Nadim. A Tenth-Century Survey of Muslim Culture, II, New York-London.
Durkin-Meisterernst, D. (ed.) (2019). “Database of Middle Persian and Parthian Manichaean Texts”, under www.turfan.bbaw.de/ dta/mirtext/ wmirtext.html, last access on 16 December 2019.
Gardner, I. (1993). “A Manichean Liturgical Codex Found at Kellis”, Orientalia 62, pp. 30-59.
Gardner, I. (1995). The Kephalaia of the Teacher. The Edited Coptic Manichaean Texts in Translation and Commentary, Leiden.
Grenet, F. (2017 [2013]). “More Zoroastrian Scenes on the Wirkak (Shi Jun) Sarcophagus.” BAI (NS) 27, pp. 1-12.
Henning, W. B. (1937). Ein manichäisches Bet- und Beichtbuch, Berlin (APAW, 1936, No 10) [= Selected Papers I, 1977, pp. 417-557].
Henning, W. B. (1945). “Sogdian Tales”, BSOAS 11, pp. 465–487 [= Selected Papers II, 1977, pp. 169-191].
 
Klimkeit, H.-J. (1993). Gnosis on the Silk Road. Gnostic Texts from Central Asia, San Francisco.
Lin Wushu 林悟殊 (1997). “Monijiao ji qi dongjian” 摩尼教及其東漸 [Manichaeism and its eastward expansion], Taibei, Sunxin Chubanshe, pp. 187-316 (enlarged edition of ibid in Beijing: Zhonghua 1987).
MacKenzie, D. N. (1980). “Mani’s Šābuhragān II”, BSOAS 43/2, pp. 288-310.
Pedersen, N. A. (2006). Manichaean Homilies. The Manichaean Coptic Papyri in the Chester Beatty Library (Corpus Fontium Manichaeorum), Turnhout: Brepols.
Piras, E. (2017). “Xvarǝnah- and the Garlands. Notes about the Avestan and Manichaean Yima”, in: E. Morano, E. Provasi and A. V. Rossi (eds.), Studia Philologica Iranica. Gherardo Gnoli Memorial Volume, Rome (ISMEO, New Series 5), pp. 311-323.
Polotsky, H. J. (1934). Manichäische Handschriften der Sammlung A. Chester Beatty, Band 1: Manichäische Homilien, mit einem Beitrag von H. Ibschler, Stuttgart.
Polotsky, H. J. and A. Böhlig (1934-1940). Manichäische Handschriften der Staatlichen Museen Berlin, Band 1: Kephalaia, 1. Häfte, Stuttgart.
Reck, C. (2003). “Die Beschreibung der Daēnā in einem soghdischen manichäischen Text”, in: C. Cereti; M. Maggi and E. Provasi (eds.), Religious themes and texts of pre-Islamic Iran and Central Asia: studies in honour of Professor Gherardo Gnoli on the occasion of his 65th birthday on 6 December 2002, Wiesbaden (Beiträge zur Iranistik 24), pp. 323-338.
Reck, C. (2006). Mitteliranische Handschriften, Teil 1: Berliner Turfanfragmente manichäischen Inhalts in soghdischer Schrift, (Verzeichnis der Orientalischen Handschriften in Deutschland; Band XVIII,1), Stuttgart.
Shaki, M. (1994). “Dēn”, En.Ir., vol. VII, Fasc. 3, pp. 279-281. (available on www.iranicaonline.org)
Shokri-Foumeshi, M. (2015). Mani’s Living Gospel and the Ewangelyōnīg Hymns. Edition, Reconstruction and Commentary with a Codicological and Textological Approach Based on Manichaean Turfan Fragments in the Berlin Collection, Qom (URD Press, 155) [2nd ed.: Revised and Expanded, forthcoming].
Shokri-Foumeshi, M. (2017). “The Great Hymn of Wisdom. The First Manichaean Manuscript Fragment Unearthed in Iran”, in: Zur Lichten Heimat. Studien zu Manichäismus, Iranistik und Zentralasienkunde im Gedenken an Werner Sundermann, herausgegeben von einem Team “Turfanforschung“, Wiesbaden, Iranica 25, pp. 637-654.
Skjærvø, P. O. (1983), “‘Kirdir’s Vision’, Translation and Analysis,’’ AMI 16, pp. 269-306.
Sundermann, W. (1992). “Die Jungfrau der guten Taten”, in: P. Gignoux (ed.), Recurrent Patterns in Iranian Religions. From Mazdaism to Sufism. Proceedings of the Round Table held in Bamberg (30th September - 4th October 1991), Studia Iranica, Cahier 11, Paris, pp. 159-174.
Sundermann, W. (1998). “Eschatology, ii. Manichean Eschatology”, in: En.Ir., vol. VIII, Fasc. 6, pp. 569-575 [last updated: January 19, 2012]. (available on www.iranicaonline.org)
Tsui Chi 催驥 (1943). “摩尼教下部讚 Mo Ni Chiao Hsia Pu Tsan ‘The Lower (Second?) Section of the Manichaean Hymns’”, BSOAS 11/1, pp. 174-215; with an appendix by W. B. Henning, “Annotations to Mr. Tsui’s Translation”, pp. 216-219.
پژوهش های ادیانی
دوره 10، شماره 19
شهریور 1401
صفحه 124-149

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار