بررسی تطبیقی دهیانه و مراقبه در سنت بودایی و عرفان اسلامی با تأکید بر مهایانه و طریقه کبرویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ادیان و عرفان، دانشکدۀ حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استاد گروه ادیان و عرفان، دانشکدۀ حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار گروه ادیان و عرفان، دانشکدۀ حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/jrr.2024.351901.2050

چکیده

«مراقبه» یکی از مشترکات عرفان بودایی و عرفان اسلامی است که در دین بودایی «دهیانه» یا «جهانه» نام دارد. «مراقبه» در عرفان اسلامی از لوازم ضروری سلوک و از ارکان عرفان عملی به شمار می‌آید که از طریق خلوت‌‌نشینی و ذکر و البته با شرایطی خاص انجام می‌شود. در عرفان بودایی نیز از دیرباز «دهیانه» برای تمرین تمرکز و پاک‌کردن ذهن به کار گرفته می‌شد تا شخص به آرامش و درنهایت رهایی برسد. از این نظر «دهیانه» از مهم‌ترین مراسم عبادی بوداییان به شمار می‌رود. با ورود فرهنگ‌ها و آیین‌های مختف در سال‌های اخیر به سرزمین ما و تبلیغات گسترده در این زمینه، از جمله مراقبه که با نام مدیتیشن طرح می‌شود، اهمیت بررسی این مسئله بیشتر به نظر می‌آید. به نظر می‌رسد وجوه تفاوت و تشابه فراوانی میان جنبه‌های مختلف مراقبه و دهیانه وجود دارد. این مقاله با روش تحلیلی به بررسیِ تطبیقیِ مفهوم، نیز چیستی و چگونگی اهداف و روش‌های دو آموزۀ «مراقبه» در عرفان اسلامی با تأکید بر طریقه کبرویه و «دهیانه» در عرفان بودایی با تأکید بر مهایانه می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Dhyana (Meditation) in Buddhism and Islamic Mysticism with a focus on Mahayana and the Kubrawiya Order

نویسندگان [English]

  • Sepideh Afrashteh 1
  • abolfazl mahmoudi 2
  • Fatemeh Lajevardi 3
1 PhD student, Religions and Mysticism, Faculty of Law, Theology, and Political Science, Islamic Azad University, Sciences and Research Branch, Tehran, Iran
2 Professor, Department of Religions and Mysticism, Faculty of Law, Theology, and Political Science, Islamic Azad University, Sciences and Research Branch, Tehran, Iran
3 Assistant professor, Department of Religions and Mysticism, Faculty of Law, Theology, and Political Science, Islamic Azad University, Sciences and Research Branch, Tehran, Iran
چکیده [English]

Meditation is a shared concept in both Buddhist mysticism and Islamic mysticism, where it is referred to as dhyana or jhana. In Islamic mysticism, meditation holds a crucial role in the journey of mysticism and is a fundamental tenet of practical mysticism, involving seclusion and dhikr under specific conditions. Similarly, in Buddhist mysticism, dhyana has long been employed for the cultivation of concentration and mental purification, aiming at attaining peace and liberation. Consequently, dhyana stands out as the primary ritualistic practice for Buddhists.
With the influx of various cultures and rituals into our society in recent years, including the widespread propagation of meditation, the significance of this practice has grown. This article employs an analytical approach to conduct a comparative study of the concept, nature, methods, objectives, and practices of meditation in Islamic mysticism, particularly within the Kubrawiya order, and dhyana in Buddhist mysticism, specifically in Mahayana. Through this exploration, we aim to uncover both the similarities and differences that exist among the diverse dimensions of meditation and dhyana.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Buddhism
  • Islamic Sufism
  • dhyana
  • Kubrawiya
  • meditation
  • mhayana
  1. قرآن کریم

    1. بدلیسی، عمار بن یاسر (1394 ش)؛ صوم القلب (روزه دل)؛ مقدمه و ترجمه و تحقیق: محمدیوسف نیری؛ تهران: مولی.
    2. برزش‌آبادی، شهاب‌الدین امیر عبدالله (1387 ش)؛ رساله کمالیه؛ مقدمه و تصحیح: محمد خواجوی؛ شیراز: دریای نور شیراز.
    3. پاینده، ابوالقاسم (1382 ش)؛ نهج الفصاحه؛ ج اول، تهران: دنیای دانش.
    4. رازی، نجم‌الدین کبری [بی‌تا]؛ مرصاد العباد من المبدأ الی المعاد؛ به سعی: حسین الحسینی شمس العرفا؛ تهران: سنایی.
    5. ــــــــــــــ (1407 ق)؛ فوائح الجمال و فواتح الجلال؛ ترجمه: محمدباقر ساعدی، به اهتمام: حسین حیدرخانی مشتاقعلی؛ تهران: مروی.
    6. ــــــــــــــــــ (1398 ش)؛ اصول العشره؛ ترجمه و شرح: عبدالغفور لاری؛ به اهتمام: نجیب مایل هروی؛ تهران: مولی.
    7. سمنانی، علاءالدوله (1362 ش)؛ العروه لاهل الخلوه و الجلوه؛ تصحیح و توضیح: نجیب مایل هروی؛ تهران: مولی.
    8. ـــــــــــــــــــــ (1379 ش)؛ چهل مجلس؛ تحریر: امیراقبال سمنانی؛ تهران: اساطیر.
    9. ـــــــــــــــــــ (1396 ش)؛ تبیین المقامات و تعیین الدرجات؛ مقدمه و تصحیح: اکبر راشدی‌نیا؛ ترجمه: عزت‌الله مرتضایی؛ تهران: سخن.
    10. کلینی، محمد بن یعقوب (1385 ش)؛ اصول کافی؛ ترجمه: صادق حسن‌زاده؛ج دوم، تهران: قائم آل محمد.
    11. لاهیجی، شمس‌الدین محمد (1388 ش)؛ شرح گلشن راز؛ تصحیح: محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی؛ تهران: زوار.
    12. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1404 ق)؛ بحار الانوار؛ ج 71، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
    13. محمدی، کاظم (1386 ش)؛ نجم‌الدین کبری پیر ولی تراش؛ کرج: نجم کبری.
    14. نسفی، محمد (1359 ش)؛ کشف الحقایق؛ به اهتمام و تعلیق: احمد مهدوی دامغانی؛ تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    15. هاوکینز، برادلی (1382 ش)؛ دین بودا؛ ترجمه: حسن افشار؛ تهران: مرکز.
    16. هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (۱۳۸۳ ش)؛ کشف المحجوب؛ به کوشش: محمود عابدی؛ تهران: سروش.
    17. همدانی، میر سیدعلی (1388 ش)؛ رساله ذکریه؛ مقدمه و تصحیح: کاظم محمدی؛ کرج: نجم کبری.
    18. یثربی، یحیی (1390 ش)؛ عرفان عملی؛ قم: بوستان کتاب.

    Shivram Apte, V, 1890, "The Practical Sanskrit-English Dictionary", Poona, Arya Vijaya press.

    Acvaghosha, 1900, Awakening of Faith in the Mahayana, Translator: Teitaro Suzuki, Chicago, the Open Court Publishing Company.

    Anesaki, M, Junjiro, T, 1908, "Dhyana", Encyclopaedia of Religion and Ethics, James Hastings (ed.), New York, Charles Sgribner's Sons, vol. 4.

    Buddhaghosa, Bhadantácariya, 2010, the Path of Purification (Visuddhimagga), translated from the Pali: Ñáóamoli, Sri Lanka, Buddhist Publication Society.

    Irons, E, 2008, Encyclopedia of Buddhism, New York, Facts on File.

    Mahāsatipatthāna Sutta, 1986, translator: U Jotika and U Dhamminda, Burma, Migadavun Monastery.

    Shaw, S, 2006, Introduction to Buddhist Meditation, an Anthology of Texts from the Pali Canon, England, Routledge

    Conze, E, 1956, Buddhist Meditation, London, George Allen and Unwin.

    The Śūrańgama Sūtra: A New Translation, 2009, Translator: Buddhist Text Translation Society, Excerpts from the Commentary by Hsüan Hua, California.

    The Śuramgamasamādhi Sūtra, 2003, Translator: Etienne Lamotte, English Translation by Sara Boin-Webb, Delhi, Motilal Banarsidass Publishers.

    Nakamura, H, 1968, Ways of Thinking of Eastern Peoples, Havaii, University of Hawaii Press.

    Eliot, Ch, 2003, Hinduism and Buddhism a Historical Sketch, Vol I, London, Routledge.

    Akira, H, 1990, a History of Indian Buddhism from Sakyamuni to Early Mahayana, Translated and Edited by Paul Groner, Hawaii, University of Hawaii Press.

    Keown, D, 2003, a Dictionary of Buddhism, Oxford, Oxford University Press.

    Luk, Ch, 1972, the Secret of Chinese Meditation, New York, Samuel Weiser.

    Muller, F. M, 1894, the Sacred Books of the East. Vol. XLIX, London, Macmillan.