تحلیلی بر دلایل شکل‌گیری اعتقاد به ایزدبانوان در ایران باستان.

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری دین پژوهی، مربی گروه عرفان اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

چکیده

بشر در تاریخ دیرپای خود از ‌اندیشه‌های دینی متنوعی بهره‌مند بوده است. پرستش مادر- خدایان، یکی از انواع آنهاست. تندیسه‌های فراوان به دست آمده از حفاری‌های انجام‌شده در مناطق گوناگون، مؤید وجود سنت پرستش مادر- خدایان و ایزدبانوان، کهن‌ترین سنت مذهبی، در جهان قدیم است. این سنت به مثابه یکی از باورهای پراهمیت ایران باستان نیز درخور بررسی است. مقاله پیشِ رو به بررسی برجسته‌ترین ایزدبانوان ایران باستان، مانند اناهیتا، اشی، دئنا، ارشتات، پارندی و چیستا، می‌پردازد که روزگاری به شدت مورد احترام بودند و معابد بی‌شماری به خود اختصاص داده‌ بودند. همچنین تحلیلی است از جایگاه و کارکردهای لاهوتی و ناسوتی زنان در ایران باستان،  و نقش آن در شکل‌گیری پرستش این ایزدبانوان. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An analysis on reasons of believing in the goddesses in ancient Iran

نویسنده [English]

  • Parvin Kazem zade
چکیده [English]

Humankind has had various religious thoughts during the history, and worshiping of “Mother Goddesses” is one of them. Plenty of statues being found in different regions corroborate that worshiping of “Mother Goddesses” is the oldest custom in ancient world. We can study this custom as one of the most important beliefs in Ancient Iran. Anahita, Asi, Daena, Arashtat, Parendi and Chista are some Goddesses of ancient Iran, which are still worshiped by many people and many temples are devoted to them.  This article attempts to verify the metaphysical and humane roles of women in ancient Iran and their influences on forming these Goddesses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ancient Iran
  • Women
  • Goddesses
  • Functions of women
  • Functions of goddesses
اسکندری، شیرین (1380). مفاهیم اسطوره‌ای ایزدبانوان در تمدن‌های شرق باستان، مصر، هند، بین‌النهرین، عیلام، ایران، تهران: دانشگاه الزهراء.
الیاده، میرچا (1372). رساله تاریخ ادیان، ترجمه: جلال ستاری، تهران: انتشارات سروش.
امیه، پیر (1386). تاریخ عیلام، ترجمه: شیرین بیانی، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
اوستا (1387). ترجمه: جلیل دوست‌خواه، چاپ سیزدهم، ج1و2، تهران: انتشارات مروارید.
اوشیدری، جهانگیر (1371). دانش‌نامه مزدیسنا، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.
اوشیدری، جهانگیر (1383). دانش‌نامه مزدیسنا، چاپ سوم، تهران: نشر مرکز.
اوشیدری، جهانگیر (1386). دانش‌نامه مزدیسنا، چاپ چهارم، تهران: نشر مرکز.
آشتیانی، جلال‌الدین (1369). زرتشت، مزدیسنا، حکومت، چاپ پنجم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
آموزگار، ژاله (1386). زبان، فرهنگ و اسطوره، چاپ اول، تهران: نشر معین.
آهی، هما و دیگران (1346). زن در ایران باستان، چاپ اول، تهران: انتشارات جمعیت زنان دانشگاهی.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1344). خاتون هفت قلعه، تهران: انتشارات دهخدا.
بویس، مری (1375). تاریخ کیش زرتشت، ترجمه: همایون صنعتی‌زاده، ج2، تهران: انتشارات توس.
بهار، مهرداد (1386). پژوهشی در اساطیر ایران، چاپ ششم، تهران: نشر آگاه.
بهار، مهرداد (1389). پژوهشی در اساطیر ایران، چاپ هشتم، تهران: نشر آگاه.
بیانی، شیرین (1379). نقش زن در ایران باستان، انجمن زنان پژوهش‌گر تاریخ، تهران: نشر مرداد.
بیرونی، ابوریحان (1363). آثار الباقیه، ترجمه: اکبر داناسرشت، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
پورداوود، ابراهیم (1347). یشت‌ها، ج1و2، چاپ دوم، تهران: نشر زبان و فرهنگ ایران.
پورسیف، عارفه (1389). شناخت و تحلیل نقش ایزدبانوان در اساطیر ایران باستان با توجه به آثار نغمه ثمینی و نصرالله قادری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشکده هنر و معماری.
ثمودی، فرح (1387). ایزدبانوان در ایران باستان و هند، تهران: انتشارات آرون.
چایلد، گوردن (1343). سیر تاریخ، ترجمه: احمد به‌منش، چاپ هشتم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حجازی، بنفشه (1370). زن به ظن تاریخ، چاپ اول، تهران: نشر شهرآشوب.
حسینی، نغمه (1389). توصیف ایزدبانوان اوستایی بر اساس دو متن اوستایی آبان‌یشت و ارت‌یشت، پایان‌نامه دکتری، دانشگاه آزاد، واحد علوم و تحقیقات.
دادگی، فرنبغ (1380). بندهشن، ترجمه: مهرداد بهار، چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.
دورانت، ویل (1365). مشرق‌زمین گاهواره تمدن، مترجمان: احمد آرام، ع. پاشایی، امیرحسین آریان‌پور، ج1، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
دوشن گیمن، ژاک (1375). دین ایران باستان، ترجمه: رؤیا منجم، چاپ اول، تهران: انتشارات فکر
روز.
دهالا، مانک جی (1377). خداشناسی زرتشتی، ترجمه: رستم شهرزادی، چاپ اول، تهران: انتشارات فروهر.
رضی، ‌هاشم (1343). دین قدیم ایرانی، چاپ اول، تهران: انتشارات آسیا.
رضی،‌ هاشم (1346). فرهنگ اعلام نام‌های اوستا، ج1، چاپ اول، تهران: انتشارات فروهر.
رضی،‌ هاشم (1381). دانش‌نامه ایران باستان، چاپ اول، تهران: انتشارات سخن.
رضی، ‌هاشم (1382). دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زرتشت، چاپ اول، تهران: انتشارات سخن.
روحی، مسعود (1384). تمدن و فرهنگ ایران پیش از اسلام، تهران: نشر فروهر.
روزنبرگ، دونا (1379). اساطیر جهان، داستان‌ها و حماسه‌ها، ترجمه: عبدالحسین شریفیان، ج1، چاپ اول، تهران: انتشارات اساطیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1364). تاریخ مردم ایران قبل از اسلام، چاپ اول، تهران: انتشارات امیرکبیر.
رستمی، زهره (1385). ایزدبانوان و پیکره‌های زن پیش‌تاریخی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشکده هنر و معماری.
زنر، آر. سی (1387). طلوع و غروب زرتشتی‌گری، ترجمه: تیمور قادری، چاپ دوم، تهران: نشر امیرکبیر.
عفیفی، رحیم (1383). اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی، چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.
عناصری، جابر (1361). «دردانه‌های خلوت اهورایی»، در: مجله چیستا، س2، ش14، ص410-436.
فاورو، شارل هانری (1385). خاستگاه‌ها، مفاهیم و آثار ‌اندیشمندان، ترجمه: علیرضا خدامی، تهران: نشر فصل نو.
کرباسیان، ملیحه (1384). فرهنگ الفبایی موضوعی: اساطیر ایران باستان، چاپ اول، تهران: نشر اختران.
کریستین سن، آرتور (1372). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه: رشید یاسمی، چاپ هشتم، تهران: انتشارات دنیای کتاب.
کریستین سن، آرتور (1376). مزداپرستی در ایران قدیم، ترجمه: ذبیح‌الله صفا، چاپ چهارم، تهران: انتشارات هیرمند.
گویری، سوزان (1379). اناهیتا در اسطوره‌های ایرانی، چاپ سوم، تهران: انتشارات جمال‌الحق.
گیرشمن، رومن (1349). ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه: محمد معین، چاپ سوم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
گیرشمن، رومن (1380). ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه: محمد معین، چاپ دهم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
گیرشمن، رومن (1335). ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه: محمد معین، تهران: انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مجتبایی، فتح‌الله (1352). شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، چاپ اول، تهران: انتشارات انجمن فرهنگی ایران باستان.
مزداپور، کتایون (1371). زن در آیین زرتشتی، چاپ اول، آلمان: انتشارات نوید.
ویدن گرن، گئو (1377). دین‌های ایران، ترجمه: منوچهر فرهنگ، چاپ اول، تهران: انتشارات آگاهان ایده.
همایون سپهر، محمد (1391). جزوه مردم‌شناسی اعتقادات دینی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، دانشکده علوم اجتماعی.
یشت‌ها (1356). ترجمه: ابراهیم پورداوود، چاپ سوم، تهران: انتشارات طهوری.
Boyce, Mary (1985). “Ardwisur Anahid”, Encyclopedia Iranica, Vol. 1, pp.1003-5, Ed. Ehsan Yarshater, Lnondon and New York.