ازدواج موقت: بررسی مقایسه‌ای در سنت زرتشتی اواخر دوران ساسانی و شیعه دوازده‌امامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مطالعات زنان، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استادیار گروه علوم اجتماعی و مطالعات توسعه، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران

چکیده

ازدواج از جایگاه خاصی در دین زرتشتی و دین اسلام (مذهب شیعه دوازده‌امامی) برخوردار است. یکی از اشکال ازدواج، ازدواج موقت است. در سنت زرتشتی اواخر دوران ساسانی، شواهدی مبنی بر ازدواج موقت وجود دارد که می‌توان آن را با متعه یا ازدواج موقت در اسلام مقایسه کرد. در این پژوهش، ابتدا به وجود ازدواج موقت، انواع آن و سپس حقوق و تکالیف زن در سنت زرتشتی، با توجه‌ به مستندات موجود در متون زرتشتی و پژوهش‌های شرق‌شناسان می‌پردازیم و سپس همین موضوع را از منظر اسلام بررسی می‌کنیم و همانندی‌ها و مغایرت‌ها را نشان خواهیم داد. به نظر می‌رسد ازدواج موقت در دین زرتشتی و اسلام همسانی بسیار دارد؛ اگرچه گاه در اهداف و شرایط این نوع ازدواج مغایرت‌های بنیادینی دیده می‌شود. با توجه ‌به وجود رد پای این نوع ازدواج در ایران باستان، سنت زرتشتی و همچنین اعراب جاهلی می‌توان دریافت که ازدواج موقت از احکام تأسیسی اسلام نیست. اسلام ازدواج موقت را پس از جرح و تعدیل، به ‌گونه‌ای امضا کرده است که عدالت درباره طرفین برقرار شده و هر یک از ایشان به منافع مد نظر خود برسند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Temporary Marriage: A Comparative Study between the Zoroastrian Tradition of the Late Sassanid Period and Twelver Shiism

نویسندگان [English]

  • mohsen harati 1
  • Mansureh zarean 2
1 PhD Student in Women's Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Assistant Professor, Department of Social Sciences and Development Studies, AlZahra (S) University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Marriage has a special place in Zoroastrianism and Islam (Twelver Shiism). One of the types of marriage is temporary marriage. There is evidence of temporary marriage in the Zoroastrian tradition of the late Sassanid period, a marriage that can be compared to muta‘a or temporary marriage in Islam. This research, based on the documents available in Zoroastrian texts and the studies of orientalists, first deals with the existence of temporary marriage, its types, and the rights and duties of women in the Zoroastrian tradition, and then examines the same issue from the perspective of Islam and shows similarities and differences. It seems that temporary marriage in Zoroastrianism and Islam has a lot of similarities, although sometimes there are fundamental differences in the goals and conditions. Considering the traces of this type of marriage in ancient Iran, the Zoroastrian tradition, and the ignorant Arabs, we can understand that temporary marriage is not one of the founding rules of Islam. After criticism and praise, Islam has confirmed the temporary marriage in a way that justice is established for the couple and each of them achieves his/her desired benefits.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Temporary Marriage
  • Satar
  • Ayoken
  • Niruzd
  • Xwedodah
  • Twelver Shiism
  • Zoroastrian Tradition
قرآن کریم.
انجمن زرتشتیان تهران (1386). آیین‌نامه احوال شخصیه زرتشتیان، تهران: بی‌نا.
آذرگشسب، اردشیر (1372). مراسم مذهبی و آداب زرتشتیان، تهران: فروهر، چاپ سوم.
ارداویراف‌نامه، یا، بهشت و دوزخ در آیین مزدیسنی (1372). پیش‌گفتار، ترجمه فارسی، متن پهلوی، واژه‌نامه: رحیم عفیفی، تهران: توس.
امینی، عبدالحسین (1368). الغدیر، تهران: کتاب‌خانه بزرگ اسلامی.
اون والا، رستم (1922). داراب هرمزدیار، بمبئی: بین.
بادامچی، حسین؛ غضنفری، کلثوم؛ داوری، پروین (1394). «ازدواج موقت در دین زردشتی و اسلام»، در: زن در فرهنگ و هنر، دوره 7، ش4، ص521-535.
بارتلمه، کریستین (1337). زن در حقوق ساسانی، ترجمه: ناصرالدین صاحب‌الزمانی، تهران: مؤسسه مطبوعاتی عطایی، چاپ دوم.
بروسیوس، ماریا (1387). زنان هخامنشی، ترجمه: هایده مشایخ، تهران: هرمس.
بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسن (1385). توضیح ‌المسائل مراجع، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوازدهم.
بهار، مهرداد (1376). پژوهشی در اساطیر ایران (پار نخست و دوم)، ویراسته: کتایون مزداپور، تهران: آگه.
بهرامان، فرخ‌مرد (1393). مادیان هزار دادستان، پژوهش: سعید عریان، تهران: علمی، چاپ
دوم.
پارسا، رحیم (1387). ازدواج موقت در آینه قرآن و سنت، تهران: مشعر.
تبریزی، جواد (1384). منهاج الصالحین، قم: مدین.
مینوی خرد (1354). ترجمه: احمد تفضلی، به کوشش: ژاله آموزگار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
خاکسارکندر، مهران؛ باکویی، مهدی (1396). «بررسی متعه از دو جهت مفهومی و تأسیسی یا امضایی‌بودن آن در آیه 24 سوره نساء»، در: کنفرانس ملی رویکردهای نوین علوم انسانی در قرن 21، رشت.
خمینی، روح‌الله (1386). تحریر الوسیلة، ترجمه: سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دارالعلم، چاپ چهارم، ج4.
دریایی، تورج (1386). شاهنشاهی ساسانی، ترجمه: مرتضی ثاقب‌فر، تهران: ققنوس.
دوست‌خواه، جلیل (1385). اوستا: کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی، تهران: مروارید، چاپ دهم.
 
رضایی باغ‌بیدی، حسن (1384). روایت آذرفرنبغ فرخزادان، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول.
رضی، هاشم (1376). وندیداد، تهران: فکر روز.
روح‌الامینی، محمود (1375). نمودهای فرهنگی و اجتماعی در ادبیات فارسی، تهران: آگه.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1375). روزگاران ایران؛ گذشته باستانی ایران، تهران: سخن.
زمانی مقدم، مسعود (1397). «مطالعه جامعه‌شناختی نهاد ازدواج موقت در تاریخ اجتماعی ایران: از ایران باستان تا پایان قاجاریه»، در: علوم اجتماعی، ش82، ص۱۲۹-۱۵۵.
شایست ناشایست، متنی به زبان فارسی میانه (پهلوی ساسانی) (1390). آوانویسی و ترجمه: کتایون مزداپور، تهران: پژوهشگاه علوم‌ انسانی و مطالعات فرهنگی.
شکی، منصور؛ خلیلی‌پور، نازنین؛ کریمیان، حسن (1393). تاریخ جامع ادیان، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج3.
شهزادی، رستم (1328). ماتیکان هزار داتستان: قانون مدنی زرتشتیان در زمان ساسانیان، تهران: فروهر.
صفای اصفهانی، نزهت (1376). روایت امید اشوهشتان، تهران: مرکز.
طباطبائی یزدی، سید محمد کاظم (1417). العروة الوثقی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، الطبعة الاولی، ج4.
طوسی، محمد بن حسن (1407). کتاب الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
عسکری، سید مرتضی (1377). ازدواج موقت در اسلام، قم: نشر مجمع علمی اسلامی.
علوی، هدایت‌الله (1378). زن در ایران باستان، تهران: هیرمند، چاپ سوم.
فردوسی، ابوالقاسم (1389). شاه‌نامه، تصحیح: جلال خالقی مطلق، تهران: دائرةالمعارف.
فرنبغ دادگی (1385). بندهش، گزارنده: مهرداد بهار، تهران: توس.
فروخ، عمر (1363). تاریخ الجاهلیة، بیروت: دار العلم للملایین.
قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.
کاشف‌الغطاء، محمدحسین (۱۳۷۰). این است آیین ما، ترجمه: ناصر مکارم شیرازی، قم: امام علی بن ابی‌طالب (ع).
کریستین‌سن، آرتور امانوئل (1394). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه: رشید یاسمی، تهران: نگاه.
کریمی زنجانی اصل، محمد (1378). ازدواج در ایران باستان، در: چیستا، س16، ش158-159.
کلینی، محمد بن یعقوب (1367). الکافی، تصحیح و تعلیق: علی غفاری، تهران: دار الکتب الإسلامیه، چاپ سوم.
گیرشمن، رومن (1372). ایران از آغاز تا امروز، ترجمه: محمد معین، تهران: علمی و فرهنگی.
ماتْسوخ، ماریا (1400). «کارکرد ازدواج موقت در نظام حقوق خانواده در دوران ساسانی»، ترجمه: محمد شکری فومشی، فاطمه شکری فومشی و مریم احمدپور، در: هفت‌آسمان، دوره 23، ش81، ص103-126.
مزداپور، کتایون (1354). «نشانه‌های زن‌سروری در چند ازدواج داستانی در شاه‌نامه»، در: فرهنگ و زندگی، ش19-20، ص 120.
مزداپور، کتایون (1386). داغ گل سرخ و چهارده گفتار دیگر درباره اسطوره، تهران: اساطیر، چاپ دوم.
مشکینی اردبیلی، علی (1392). مصطلحات الفقه، قم: دارالحدیث.
مطهری، مرتضی (1391). مجموعه آثار، قم: صدرا.
مظاهری، علی‌اکبر (1377). خانواده ایرانی در روزگار پیش از اسلام، تهران: قطره، چاپ دوم.
مکارم شیرازی، ناصر (1388). توضیح‌ المسائل، تهران: پیام عدالت.
وحید خراسانی، حسین (1398). توضیح ‌المسائل، قم: مدرسة الامام باقر العلوم، چاپ سی‌وسوم.
هاشمی شاهرودی، سید محمود (1385). فرهنگ فقه فارسی، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی، چاپ دوم.
یادگار زریران (1384). متن پهلوی با ترجمه فارسی و آوانویسی لاتین و سنجش آن با شاه‌نامه: یحیی ماهیار نوابی، تهران: اساطیر.
یزدی، سید محمد کاظم (۱۴۰۹). العروة الوثقی، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
Anklesari, B. T. (1969). The Pahlavi Rivāyat of Āturfarnbag and Farnbag Srōš (AFS), Bombay.
Anklesari, T. D. (1912). The Social Code of the Parsees in Sasanian Times or the Mādayān ī Hazār Dādestān (MHDA), part II: Bombay.
Carlsen, B. H. (1984). ''The Cakar Marriage Contract and the Cakar Children's Status in the Mātiyān I Hazār Dātistān and Rivāyat i Ēmēt i Ašavahištān '', W. Skalmowshi and A. van Tongerloo, eds., Middle Iranian Studies, Leuven, pp. 103-114.
Dhabhar, Ervad Bamanji Nasavanji (1932). The Persian Rivayats of Hormazyar Framarz, Bombay.
Hjerrild. B. (1993). "Islamic Law and Sasanian Law", Law and The Islamic World Past and Persent, papers presented to the joint seminer at the universities of Copenhagen and Lund March 29th – 27th, ed. Ch. Toll/ J. Skovcaard- Petersen, pp. 49-55.
https://farsi.khamenei.ir/treatise-content?id
https://makarem.ir/
Macuch, M. (2003). ''The function of Temporary Marriage in the Context of Sasanian Family Law'', Proceeding of the fifth conference of the societas Iranologica Europaea held in Ravenna, October 6-11, vol. I: Ancient and Middle Iranian studies, ed. by A. panaino/ A. Piras, pp. 585-597.
Perikhanian. A. (1980). The Book of a Thousand Judgments (A Sasanian Law Book) (MHD), Costa Mesa.
Perikhanian. A. (1983). ''Iranian Society and Law'', The Cambridge History of Iran, III/2, ed.E. Yarshater, pp. 627-680.
Shaki, M. (1987). ''Ayōkēn'', Encyclopaedia Iranica, vol. III, p. 149.