بررسی انتقادی مسئله «شریعت، طریقت و حقیقت»‌ با تأکید بر آموزه‌های امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه علوم پزشکی، البرز، ایران

2 دانشجوی دکتری معارف اسلامی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده

مسئله «شریعت،‌ طریقت و حقیقت» از مسائل اختلافی میان شیعه و گنابادیه است. نگاهی که اسلام و شیعه دارد‌ نه‌فقط منجر به نفی شریعت و احکام شرعی نمی‌شود، بلکه التزام به آن را ابتدائاً و استدامتاً تقویت می‌کند. گنابادیه ابتدائاً مانند شیعه است،‌ اما گرچه در ظاهر عباراتشان،‌ استدامتاً نیز تمسک به شریعت را لازم می‌دانند، ولی در برخی از دیگر عباراتشان تهافت وجود دارد. همچنین، در عمل، التزام همیشگی و مستمر به شریعت را لازم نمی‌دانند. به همین دلیل است که از دیدگاه کلام و نیز فقه شیعه، برخی دیدگاه‌ها در مسئله «طریقت، شریعت، حقیقت» پذیرفتنی نیست. هدف مقاله نیز معطوف به نکته مذکور است که با بررسی دیدگاه گنابادیه، نقدهای شیعه به آنها را بیان می‌کند. در پژوهش حاضر در صددیم چیستی «شریعت، طریقت و حقیقت» را بررسی، و با نگاه اسلامی و شیعی نقد کنیم. ابتدا تفاوت این سه مقوله را بیان می‌کنیم. سپس تلازم آنها با یکدیگر، و مراحل سلوک و جایگاه هر سه را نشان می‌دهیم. در این میان، جایگاه و نقش «قطب» در شریعت آشکار خواهد شد. این تحقیق بنیادین با روش اسنادی و با مراجعه به کتب، پایگاه‌های اینترنتی و نرم‌افزارها صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critical Study of The Issue of Shari’a, Tariqa, Haqiqa with A Focus on Imamiyyah Teachings

نویسندگان [English]

  • Ali Almasi 1
  • Ja’far Maqsudi 2
1 Associate Professor, Department of Islamic Knowledge, University of Medical Sciences, Alborz
2 PhD student in Islamic Knowledge, Allameh Tabataba’i University, Tehran
چکیده [English]

The issue of exoteric path, esoteric path and mystical truth (sharī’a, ṭarīqa, ḥaqīqa respectively), is a matter of debate between Shia and the Gonabadi Sufism. Islamic and Shiite views not only do not lead to negation of exoteric path and jurisprudential decrees, but also strengthen adherence to them, both at the beginning and continuously. The Gonabadi Sufis are like Shia in the beginning, but, although in some of their words they also deem it indispensable to adhere consistently to the exoteric path, there is a contradiction of this view in some of their other words. Furthermore, in practice they do not treat as indispensable permanent and consistent adherence to exoteric path. This is why theosophy and Shiite jurisprudence regard as unacceptable some of the viewpoints of Gunabadi Sufism on the issue. The aim of this article is to set out Shia criticisms of the Gunabadi Sufism through examination of the latter’s viewpoint. First it differentiates the three above mentioned categories, and then shows the necessary connection among them, the stages of spiritual wayfaring (sūlūk)and the position of each of the three. Meanwhile, the position and role of qūtb in exoteric path will be elucidated. This basic research was conducted using the documentary research method by reference to books, internet bases and software.

کلیدواژه‌ها [English]

  • shari’a
  • ṭariqa
  • ḥaqiqa
  • Islam
  • Shia
قرآن کریم (1388). ترجمه: ناصر مکارم شیرازی، تهران: سازمان اوقاف و امور خیریه.
نهج‌البلاغه، نرم‌افزار منهاج.
آملی، حیدر بن علی (1382). انوار الحقیقة و اطوار الطریق و اسرار الشریعة، شارح: محسن موسوی تبریزی: قم: نشر نورعلی نور.
ابن ‌أبی ‌جمهور، محمد بن زین‌ الدین (1405).‌ عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة: قم: دار سید الشهداء، الطبعة الاولی.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1429). کمال الدین و تمام النعمة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، الطبعة الخامسة.
ابن منور، محمد (بی‌تا). اسرار التوحید، به اهتمام: حسین بدرالدین، تهران: سنایی.
بیدختی گنابادی، حسنعلی (1385). «تحلیلی انتقادی از فرقه نعمت‌اللهی گنابادیه»، در: کتاب نقد، ش39، ص137-164.
تابنده گنابادی، سلطان حسین (1384 الف). رساله رفع شبهات، تهران: حقیقت، چاپ دوم.
تابنده گنابادی، سلطان حسین (1384 ب). نابغه علم و عرفان در قرن چهاردهم، تهران: حقیقت، چاپ سوم.
تابنده گنابادی، سلطان محمد (1384 الف). مجمع السعادات، تهران: حقیقت، چاپ دوم.
تابنده گنابادی، سلطان محمد (1384 ب). ولایت‌نامه، تهران: حقیقت، چاپ دوم.
تابنده گنابادی، سلطان محمد (1385). سعادت‌نامه، تهران: حقیقت، چاپ دوم.
تابنده گنابادی، علی (1383). خورشید تابنده، تهران: حقیقت، چاپ سوم.
تابنده گنابادی، ملاعلی (1346). صالحیه، تهران: چاپ‌خانه دانشگاه تهران، چاپ دوم.
تابنده گنابادی، نورعلی (1383). شریعت، طریقت و عقل، تهران: حقیقت، چاپ دوم.
تابنده گنابادی، نورعلی (1395). «بعد از پیامبر من بهترین فرد در جهان هستم»، در: https://b2n.ir/215905 (تاریخ دسترسی: 3/3/1398).
جوادی آملی، عبدالله (1381). دین‌شناسی، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (بی‌تا). تفسیر موضوعی قرآن مجید، قم: اسراء.
شاه نعمت‌الله ولی (1380). دیوان شاه نعمت‌الله ولی، محقق: عباس خیاط‌زاده، کرمان: انتشارات خانقاه نعمت‌اللهیه.
طباطبایی، محمدحسین (1381). رسالة الولایة، ترجمه: صادق حسن‌زاده، قم: بخشایش.
طهرانی، محمدحسین (1426). الله‌شناسی، مشهد: علامه طباطبایی، چاپ چهارم.
علوی طباطبایی، علی‌رضا (1393). فرقه نعمت‌اللهیه، تهران: راه نیکان، چاپ اول.
کاشفی، محمدرضا (1392). عرفان و عشق: قم: دفتر نشر معارف، چاپ نهم.
مطهری، مرتضی (1389). مجموعه آثار، تهران: صدرا، چاپ ششم.
موسوی خمینی، روح‌الله (1377). سر الصلوة، تهران: مجتمع خدمات بهزیستی نابینایان رودکی.
موسوی خمینی، روح‌الله (1385). رساله توضیح المسائل، قم: نیلوفرانه، چاپ دهم.
موسوی خمینی، روح‌الله (1406). تعلیقات علی شرح فصوص الحکم والمصباح الانس، تهران: مؤسسه پاسدار اسلام.
یوسفیان، حسن (1388). «طریقت، شریعت و حقیقت از دیدگاه صوفیان عارف‌نما»، در: پژوهش‌نامه اخلاق، ش5، ص39-68.