نمادسازی قرآن کریم در داستان حضرت نوح (ع(

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، قزوین، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، قزوین، ایران

چکیده

قرآن کریم در داستان حضرت نوح (ع) به عنوان یکی از عبرت‌آموزترین قصه‌های قرآنی به‌وضوح تقابل حق و باطل را نشان داده و درباره هر دو گروه، شخصیت‌های مهم و برجسته‌ای را ترسیم، و برای نسل‌های بعدی الگوپردازی و نمادسازی کرده است. نمادسازی در قصه نوح (ع) در دو دسته «افراد و شخصیت‌ها» و «حوادث و وقایع» انجام شده است. قهرمانان یا شخصیت‌های مثبت داستان عبارت‌اند از حضرت نوح (ع) که نماد پایداری و استقامت در راه حق است و پیروان اندکش که نماد رستگاری و حسن عاقبت‌اند. ضدقهرمانان یا شخصیت‌های منفی، یعنی ملأ و مترفین لجوج و کافر، زن و پسر نوح (ع)، نیز نمادهای حق‌گریزی و باطل‌اند. به‌علاوه، قرآن هنرمندانه برخی از وقایع و حوادث را نیز در این داستان نمادسازی کرده است. طوفان، کشتی و عمر نوح (ع) که به‌ترتیب در ادبیات دینی از دیرباز نماد مکر و قهر الاهی، نجات‌بخشی و امنیت، و مشیت ربوبی تلقی شده‌اند. توجه به این نمادسازی‌ها در قصه‌های قرآنی، در ترسیم روشن‌تر این حکایات عبرت‌آموز در رسانه‌های نوشتاری و تصویری کارساز است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Koran’s Symbolization in The Story of Noah (PBUH)

نویسندگان [English]

  • Davud Memari 1
  • Maryam Qulipur 2
1 Associate Professor, Department of Koranic Sciences and Hadith, Imam Khomeini International University, Qazvin
2 Graduate in Koranic Sciences and Hadith, Imam Khomeini International University, Qazvin,
چکیده [English]

In the story of Noah (PBUH) as one of its most salutary stories Koran clearly illustrates the opposition between the right and wrong, depicting, modeling and conducting symbolization for the posterity of significant and outstanding characters with regard to both sides of the opposition. Symbolization in the story of Noah has been conducted under the two categories of “characters” and “events”. Heroes or positive characters are Noah (PBUH) symbolizing adherence and resistance on the right pathway, and his few followers who stand for salvation and good ending. Antiheroes or negative characters i.e. the stubborn and unbelieving affluent (mala’) and extravagant (mūṭrīfīn), including the wife and son of Noah (PBUH), are the symbols of evading the truth and of the wrong. Furthermore, Koran has artistically conducted symbolization of some events in the story. The storm, ark, and age of Noah (PBUH) have long been considered the symbols of divine planning and wrath, salvation and safety, and divine destiny respectively. Attention to these symbolizations in Koranic stories helps a clearer depiction thereof in written and visual media.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Koranic stories
  • the story of Noah (PBUH)
  • symbolization
  • positive characters
  • negative characters
قرآن کریم (1378). ترجمه: ناصر مکارم شیرازی، تهران: پیام عدالت.
ابن کثیر، عبدالله (1411). قصص الانبیاء، تحقیق: دکتر عبد الواحدی، بیروت: مؤسسة علوم القرآن، ج1 و 4.
ابن منظور، محمد ابن مکرم (1414). لسان العرب، بیروت: دار صادر، ج1.
بحرانی، سید هاشم (1414). مدینة المعاجز، بی‌جا: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
بلاغی، صدرالدین (1381). قصص قرآن، تهران: امیرکبیر، چاپ هفدهم.
جوادی ترشیزی، پری‌سیما؛ رستاد، الهام (1392). «نمادپردازی آیات قرآنی در رساله قصة الغربة الغربیة سهروردی»، در: هشتمین همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، دانشگاه زنجان، در: https://b2n.ir/030037 (تاریخ دسترسی: 15/6/98).
حافظ شیرازی، شمس الدین محمد (1380). دیوان حافظ، تهران: علمی.
حسین‌پور، فاطمه (1396). تأثیر تغییر شرایط بر روش‌های تبلیغی انبیا در قرآن، استاد راهنما: سید ابوالفضل موسویان، قم: دانشگاه مفید.
حسینی‌زاده، سید عبدالمجید (1392). «کشتی نوح در قرآن، تورات و روایات اسلامی و یهودی»، در: پژوهش‌نامه تفسیر و زبان قرآن، دوره 1، ش3، ص55-70.
دهخدا، علی‌اکبر (1373). لغت‌نامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ج4.
راغب اصفهانی، حسین ابن احمد (1412). المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة.
سعدی، مصلح الدین (1392). گلستان، تهران: ققنوس.
سید قطب (1335). فی ظلال القرآن، ترجمه: احمد آرام، تهران: علمی، چاپ اول، ج5.
سیوطی، جلال الدین (1404). الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم: مکتبة آیة الله العظمی نجفی المرعشی، ج3 و 8.
شوشتری، مرضیه (1393). «بررسی خلاقیت تربیتی مولانا در تفسیر عرفانی قصه قرآنی حضرت نوح (ع)»، در: روان‌شناسی تربیتی، ش31، ص125-134.
شوشتری، مرضیه (1393). «بررسی خلاقیت تربیتی مولانا در تفسیر عرفانی قصه قرآنی حضرت نوح (ع)»، در: روان‌شناسی تربیتی، ش13، ص125-164.
صدوق، محمد بن علی (1363). کمال الدین و تمام النعمة، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
صدوق، محمد بن علی (1404). عیون اخبار الرضا (ع)، بیروت: مؤسسة اعلمی للمطبوعات، ج2.
طباطبایی، سید محمدحسین (1376). تفسیر المیزان، ترجمه: محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات حوزه علمیه قم، ج20.
طباطبایی، سید محمدحسین (1417). تفسیر المیزان، ترجمه: محمدجواد حجتی کرمانی، قم: نشر بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی، چاپ سوم، ج10، 19 و 20.
طبرانی، سلیمان بن احمد (بی‌تا). المعجم الصغیر، بیروت: دار الکتب العلمیة.
طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن (1379). تفسیر مجمع البیان، تهران: دار الکتب الاسلامیة، ج5 و 10.
طریحی، فخرالدین بن محمد (1375). مجمع البحرین، تهران: کتاب‌فروشی مرتضوی، چاپ سوم.
عاملی، علی بن یونس (1409). الصراط المستقیم، بی‌جا: مکتبة المرتضویة.
عباسی مقدم، مصطفی (1379). اسوه‌های قرآنی و شیوه‌های تبلیغی آنان، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
فتوحی، محمود (1386). بلاغت تصویر، تهران: نشر جاوید، چاپ اول.
فرخی، میثم؛ امینی صدر، امین (1393). «الگوی ارتباطی حضرت نوح (ع) در قرآن کریم»، در: مطالعات قرآنی، دوره 5، ش19، ص43-59.
فضل الله، محمد حسین (1411). من وحی القرآن، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، ج8.
قرشی، سید علی‌اکبر (1371). قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
قندوزی حنفی، سلیمان بن ابراهیم (1416). ینابیع المودة لذوی القربی، قم: اسوه، ج1.
متقی هندی، علاء الدین علی بن حسام (1416). کنز العمال فی سنن الاقوال والافعال، بیروت: مؤسسة الرسالة، ج2 و 12.
مجلسی، محمدباقر (1385). بحار الانوار، تهران: صدوق، ج1 و 11.
محمدی اشتهاردی، محمد (1388). قصه‌های قرآن، قم: نبوی.
مستوفی قزوینی، حمدالله (1383). تاریخ گزیده، تهران: امیرکبیر.
مشکور، محمدجواد (1387). فرهنگ معارف اسلامی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ج12.
مصطفوی، حسن (1380). تفسیر روشن، تهران: مرکز نشر کتاب، چاپ اول، ج6.
مکارم شیرازی، ناصر (1376). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ هشتم، ج9، 23، 24 و 25.
مولوی، جلال‌الدین (1376). مثنوی معنوی، تهران: امیرکبیر، چاپ دوازدهم.
ناظرزاده کرمانی، فرهاد (1380). نمادگرایی در ادبیات نمایشی، تهران: سمت، ج1.