پیکرک‌های انسان‌ریخت زاغه و گشودگی جهان‌های آنیمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه باستان شناسی و باستان سنجی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

تپه زاغه، واقع در شصت کیلومتری جنوب قزوین، محوطه‌ای کم‌ارتفاع با 15 هکتار وسعت است که در 14 فصل کاوش شده است. این مقاله به مجموعه‌ای مهم از یافته‌های این محوطه اختصاص دارد که عبارت‌اند از: «پیکرک‌های انسان‌ریخت چکمه‌ای». آنچه نگارش این مقاله را موجب شده به آزمون گذاشتن مطالعه‌ای جزئی‌نگرانه، دقیق و عینی درباره گونه‌ای از پیکرک‌های انسان‌ریخت زاغه در نسبت با بافت‌های باستان‌شناختی درون‌محوطه‌ای است تا بتوانیم معنای هستی‌شناختی حضور پیکرک‌های چکمه‌ای را از بطن همین مطالعه بافت‌گرایانه نمایان کنیم. در این پژوهش صرفاً بر پیکرک‌های معروف به «چکمه‌ای» تمرکز شده و آنها نیز بر اساس متغیرهای اندازه، نمایش اندام‌ها، بافت کشف، اندام‌های جنسی، تزیینات، شکستگی‌ها و ویژگی‌های خاص به ‌شکلی طبقه‌بندی‌شده توصیف شده‌اند. سه بافت اصلی این محوطه نیز در نسبت با پیکرک‌های موضوع مطالعه عبارت‌اند از: کلیّت استقرار زاغه، بنای منقوش و گمانه باستان‌شناختی K. برای معناکاوی پیکرک‌های موضوع مطالعه در چارچوبی باستان‌شناختی، آنها درون زمینه‌های «جهان آنیمی»، «چرخه زندگی» و «نسبت‌های بوم‌شناختی» جای داده ‌شده‌اند. حاصل پژوهش آنکه، پیکرک‌های انسان‌ریخت چکمه‌ای، در بافت استقرار هزاره ششم/پنجمی زاغه، با استفاده از همان قابلیت‌های مادّی خویش، عرصه‌ای را برای اندیشیدن به امر نااندیشیدنی فراهم کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Teppe Zagheh’s Anthropomorphic Figurines and Openness of Animist Worlds

نویسنده [English]

  • Vahid Askarpour
Associate Professor, Department of Archeology and Archaeography, Islamic Art University, Tabriz
چکیده [English]

Located 60 kilometers to the south of Qazvin, Teppe Zaghe is a low area of 15-hectre breadth which has been explored during14 archeological seasons. This article is allocated to a significant set of finds on the site: anthropomorphic boot figurines. The reason for conducting this study was to test an atomistic, meticulous and objective study of a type of anthropomorphic figurines in Teppe Zagheh in relation to archeological intra-site contexts, so we can reveal the ontological meaning of the presence of boot figurines from within the contextualist study. This research merely focuses on statuettes known as boot figurines, describing them in a classified manner according to variables of size, exhibition of organs, the context of the find, sex organs, adornments, fractures and special features. The three main contexts on the site in relation to the figurines are: the totality of the location of Teppe Zagheh, the engraved monument, and the archeological guess k. To explore the meaning of the figurines within an archeological framework they were placed in the contexts of “the animist world”, “life cycle”, and “ecological relations”. The result of the research is that the anthropomorphic boot figurines in the context of the location of Teppe Zagheh in the fifth/sixth millennium BCE provided room for thinking the unthinkable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • boot figurines
  • animist world
  • Teppe Zagheh
  • archeology of religion

مراجع

الیاده، میرچا (۱۳۶۸). آیین‌ها و نمادهای آشناسازی: رازهای زادن و دوباره زادن، ترجمه: نصرالله زنگویی، تهران: آگاه.
الیاده، میرچا (۱۳۸۴). اسطوره بازگشت جاودانه، ترجمه: بهمن سرکارانی، تهران: طهوری.
مجیدزاده، یوسف (1382). گزارش سومین فصل حفریات در محوطه باستانی ازبکی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
 
علی‌زاده، عباس (1383). منشأ نهادهای حکومتی در پیش از تاریخ فارس؛ تل باکون، کوچ‌نشینی باستان و تشکیل حکومت‌های اولیه، ترجمه: کورش روستایی، مرودشت: بنیاد پارسه- پاسارگاد.
فاضلی نشلی، حسن (1385). باستان‌شناسی دشت قزوین از هزاره ششم تا هزاره اول قبل از میلاد، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فاضلی‌ نشلی، حسن؛ ایلخانی، هنگامه؛ مارقوسیان، آرمینه؛ بشکنی، امیر (1386 الف). «گزارش مقدماتی گمانه‌زنی و لایه‌نگاری تپه چهاربنه دشت قزوین، 1385»، در: گزارش‌های باستان‌شناسی (7)، ص355-375، تهران: پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
فاضلی‌ نشلی، حسن؛ ایلخانی، هنگامه؛ مارقوسیان، آرمینه؛ بشکنی، امیر (1386 ب). «گزارش مقدماتی گمانه‌زنی و لایه‌نگاری تپه ابراهیم‌آباد دشت قزوین، 1385»، در: گزارش‌های باستان‌شناسی (7)، تهران: پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
ملاصالحی، حکمت‌الله؛ مشکور، مرجان؛ چایچی امیرخیز، امیر؛ نادری، رحمت (1385). «گاه‌نگاری محوطه پیش از تاریخی زاغه در دشت قزوین»، در: باستان‌شناسی 2، ش4، ص26-46.
هول، فرانک (1381). «باستان‌شناسی دوره روستانشینی»، ترجمه: زهرا باستی، در: باستان‌شناسی غرب ایران، ویراستار: فرانک هول، تهران: سمت.
 
Bailey, Douglas W. (1996). "The Interpretation of Figurines: The Emergence of Illusion and New Ways of Seeing", in: Cambridge Archaeological Journal, 6 (2): 281-307.
Bailey, Douglas W. (2005). Prehistoric Figurines: Representation and Corporeality In The Neolithic, London: Routledge.
Berezkin, Y. (1994). "Apatani i drevneyshiy Vostok: al’ternativnaja model’slozhnogo obshchestva [Apa Tanis and the ancient near east: Alternative model of complex society]", in: Kunstkamera: Etnograficheskiye Tetradi, 4: 5-19.
Binford, L. (1962). "Archaeology as anthropology", in: American Antiquity, 28 (2): 217-225.
Bourdieu, P. (1984). Distinction: A Social Critique of the Judgment of Taste, Cambridge: Harvard University Press.
Braidwood, R. (1961). "The Iranian Prehistoric Project", in: Iranica AntiquaI, pp. 3-7.
 
Dimitriadis, G. (2006). "From Paleolithic “Venus” up to the Anthropomorphic Atatue-menhir: the Ideological Evolution of the Human Body in Prehistoric Art", in: International Congress Series 1286: 7-12.
Durkheim, E. (1975). The Elementary Forms of Religious Life, London: Allen and Unwin.
Earle, T. (1978). Economic and Social Organization of a Complex Chiefdom: the Halelea Distinct, Kauai, Hawaii (Anthropological paper, No. 63). AnnArbor: University of Michigan.
Fazeli Nashli, H.; Wong, E.; Potts, Daniel T. (2005). "The Qazvin Plain Revisited: a Reappraisal of the Chronology of Northwestern Central Plateau; Iran in the 6th to the 4th Millennium B.C.", in: Journal of Ancient Near Eastern Studies, pp. 3-82.
Gibson, James (1979). The Ecological Approach to Visual Perception, Boston: Houghton Mifflin.
Hodder, I. (2012). Entangled: An Archaeology of the Relationships between Humans and Things, John Wiley & Sons.
Hodgson, L. (2000). "Art, Perception and Information Processing: an Evolutionary Perspective", in: Rock Art Research, 17 (1): 3-34.
Hole, F. (2010). "A Monumental Failure: the Collapse of Susa", in: Beyond the Ubaid: Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, eds. R. A. Carter & G. Phillip, pp. 209-26, The Oriental Institute of the University of Chicago.
Ingold, T. (2000). The Perception of the Environment, London: Routledge.
Joffe, A.; Dessel, J.; Hallote, R. S. (2001). "The Gilat Woman; Female Iconography, Chalcolithic Cult, and the End of Southern Levantine Prehistory", in: Near Eastern Archaeology, 64 (1/2): 8-23.
Kreober, A. L.; Kluckhohn, C. (1952). Culture: a Critical Review of Concepts and Definitions, Cambridge: Harvard University Press.
Malafouris, L. (2013). How Things Shape the Mind: a Theory of Material Engagement, MIT Press.
Malek-Shahmirzadi, S. (1977). Tepe Zagheh: a Sixth Millennium B.C Village in the Qazvin Plain of the Central Iranian Plateau: A Dissertation in Anthropology, University of Pennsylvania.
Mashkour, M. Fontugne; Hatte, C. (1999). "Investigations on the Evolution of Subsistence Economy in the Qazvin Plain (Iran) from the Neolithic to the Bronze Age", in: Antiquity, 73: 65-76.
Mellart, J. (1975). The Neolithic of the Near East, New York: Charles Scribner’s Sons.
Negahban, E. O. (1979). "A Brief Report on the Painted Building of Zaghe (Late 7th– early 6th Millennium B.C)", in: Paleorient, 5: 239-250.
Negahban, E. O. (1984). "Clay Figurines of Zaghe", in: Iranica Antiqua, XIX: 1-19.
Service, E. R. (1962). Primitive Social Organization, New York: Random House.
Walsh, R. (2001). "Shamanic Experiences: a Developmental Analysis", in: Journal of Humanistic Psychology, 41: 31-52.
Yakar, J. (2005). "The Language of Symbols in Prehistoric Anatolia", in: Documenta Praehistorica, XXXII: 111-121.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار