اوستا: متنی مکتوب یا سنتی شفاهی؟

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه گیلان، گیلان، ایران

چکیده

تاریخ ادبیات هر ملت تاریخ واقعی آن ملت را منعکس می‌کند. با این همه، این مسئله مطرح است که چرا دولت ایران در عهد باستان به منزله یکی از دو ابرقدرت بزرگ جهانی زمانه مطرح بوده اما سنت ادبی‌اش، هم‌وزن این سنت سیاسی نبوده است. پرسش اصلی مقاله حاضر این است که: آیا اوستا در مقام مهم‌ترین متن ادبی ایران باستان محصول عهد ساسانی است یا کتابت آن را باید متعلق به دوره حیات زرتشت دانست؟ در پاسخ به این پرسش، دو دیدگاه اصلی وجود دارد: دیدگاه نخست می‌گوید اوستا از ابتدا صورت شفاهی داشته و سپس در عهد ساسانی با ابداع خط اوستایی به نگارش درآمده است. دیدگاه دوم می‌گوید اوستا از زمان حیات زرتشت به صورت متن ادبی درآمده و نسخه‌های مکتوب آن با حمله اسکندر به ایران از میان رفته است. برای بررسی این دو دیدگاه از روش مطالعه اسناد کتاب‌خانه‌ای با تمرکز بر اسناد دست اول و دست دوم استفاده شد. در این مقاله، دیدگاه نخست نقد می‌شود و دیدگاه دوم بر اساس مستندات تأیید می‌گردد. سپس گفته می‌شود که علت توجه ویژه به اوستا در عهد ساسانی ضرورت گردآوری و تدوین متون پراکنده اوستا در جهت تأسیس دین رسمی هماهنگ با دولت متمرکز ساسانی بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Avista: A Written Text Or An Oral Tradition?

نویسنده [English]

  • Hadi Nuri
Associate Professor, Department of Social Sciences, University of Gilan, Gilan
چکیده [English]

Although each and every nation’s history of literature reflects their actual history, there is the question why the Persian literary tradition did not have the same weight that the ancient Persian government as one of the then two world superpowers did. The main question of the present article is whether Avista as the most important literary text of ancient Persia is a product of the Sassanid era, or writing of the book dates back to the life span of Zoroaster. There are two different answers to the question. According to the first, Avista existed in oral form and then was written in the Sassanid era when Avistan alphabet was coined. According to the second, however, Avista had been a written literary text since Zoroaster which was destroyed as a result of Alexander’s invasion of Persia. To examine the two answers, the article used the library research method with a focus on primary and secondary documents. The first answer is critiqued before the second is confirmed based on documentation. Next it is claimed that the special attention to Avista during the Sassanid dynasty was accounted for by the necessity of compiling fragmented Avista’s texts in order to establish an official religion in harmony with the Sassanid centralized government.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avista
  • literary text
  • oral narratives
  • official religion
آلتهایم، فرانتس (1382). زرتشت و اسکندر، ترجمه: علی نورزاد، تهران: سمیر.
ابن‌بلخی (1363). فارس‌نامه، تصحیح: لسترنج و نیکلسون، تهران: دنیای کتاب.
ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق (1352). الفهرست، ترجمه: محمد تجدد، تهران: امیرکبیر.
ارداویراف‌نامه (1372). تصحیح: فیلیپ ژینیو، ترجمه: ژاله آموزگار، تهران: معین.
اصفهانی، حمزه (1346). تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمه: جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
بویس، مری (1377). چکیده تاریخ کیش زرتشت، ترجمه: همایون صنعتی‌زاده، تهران: صفی‌علی‌شاه.
بیوار، آدریان (1383). «تاریخ سیاسی ایران در دوره اشکانیان»، در: تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانی، گردآورنده: احسان یارشاطر، ترجمه: حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، ج3، ص123-200.
پونش، هانری شارل (1386). «مانی، اصول مذهبی و توسعه مانویت»، در: جمعی از خاورشناسان فرانسوی، تمدن ایرانی، ترجمه: عیسی بهنام، تهران: علمی­فرهنگی، ص152-165.
پیرنیا، حسن (1386). تاریخ ایران قبل از اسلام، چاپ جدید، تهران: نامک.
پیگولوسکایا، نینا ویکتوروونا (1377). شهرهای ایران در زمان پارتیان و ساسانیان، ترجمه: عنایت‌الله رضا، تهران: علمی‌فرهنگی.
تفضلی، احمد (1368). «شهرستان‌های ایران»، در: شهرهای ایران، به کوشش: محمد یوسف کیانی، تهران: بی‌نا، ج2.
تفضلی، احمد (1378). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش: ژاله آموزگار، تهران: سخن.
تفضلی، احمد (1384). «کرتیر و سیاست اتحاد دین و دولت در دوره ساسانی»، در: بدعت‌گرایی و زندقه در ایران عهد ساسانی، ویراستار: ملیحه کرباسیان و محمد کریمی زنجانی، تهران: اختران.
ثعالبی، ابومنصور عبدالملک (1385). شاهنامه ثعالبی، ترجمه: محمود هدایت، تهران: اساطیر.
دوشن گیمن، ژاکوب (1381). «دین زرتشت»، در: تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی ساسانیان، گردآورنده: احسان یارشاطر، ترجمه: حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، ص291-339.
دومناش، ژ. پ. (1386). «مذهب زرتشت در ایران غربی»، در: جمعی از خاورشناسان فرانسوی، تمدن ایرانی، ترجمه:عیسی بهنام، تهران: علمی‌فرهنگی، ص128-131.
شکی، منصور (1384). «درست‌دینان»، در: کشاکش‌های مانوی‌مزدکی در ایران عهد ساسانی، ویراستار: ملیحه کرباسیان و محمد کریمی زنجانی، تهران: اختران.
طبری، محمد (1384). تاریخ الرسل والملوک، ترجمه: صادق نشأت، تهران: علمی‌فرهنگی.
فردوسی، ابوالقاسم (1384). شاهنامه، تهران: بهزاد.
فره‌وشی، بهرام (1382). ایرانویج، تهران: دانشگاه تهران.
کریستن‌سن، آرتور (1383). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه: رشید یاسمی، تهران: نگارستان کتاب.
کولپه، کارستن (1381). «سیر اندیشه دینی»، در: تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی ساسانیان، گردآورنده: احسان یارشاطر، ترجمه: حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، ص239-290.
گیرشمن، رومن (1383). ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه: محمد معین، تهران: علمی‌فرهنگی.
لوکونین، ولادیمیر گریگوریویچ (1381). «نهادهای سیاسی، اجتماعی و اداری، مالیات‌ها و داد و ستد»، در: تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی ساسانیان، ترجمه: حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، ص71-148.
لوکونین، ولادیمیر گریگوریویچ (1384). تمدن ایران ساسانی، ترجمه: عنایت‌الله رضا، تهران: علمی‌فرهنگی.
مجمل التواریخ والقصص (1383). تصحیح: ملک‌الشعراء بهار، تهران: دنیای کتاب.
محمدی ملایری، محمد (1379). تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، تهران: توس، ج1.
مسعودی، علی بن حسین (1349). التنبیه والاشراف، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مسعودی، علی بن حسین (1370). مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ج1.
مشکور، محمدجواد (1367). تاریخ سیاسی ساسانیان، تهران: دنیای کتاب، ج1 و 2.
نامه تنسر (1354). تصحیح: مجتبی مینوی، تهران: خوارزمی.
نیبرگ، هنریک سموئل (1359). دین‌های ایران باستان، ترجمه: سیف‌الدین نجم‌آبادی، تهران: مرکز ایرانی مطالعه فرهنگ‌ها.
نیوسنر، ج. (1381). «یهودیان در ایران»، در: گردآورنده: احسان یارشاطر، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی ساسانیان، ترجمه: حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، ص345-365.
ویدنگرن، گئو (1377). دین‌های ایران، ترجمه: منوچهر فرهنگ، تهران: آگاهان ایده.
Bailey, H. W. (1943). Zoroastrian Problems in the Ninth-century Books, Oxford, repr. 1971.
Boyce, M. (1987). "Arsacid Religion," in: Encyclopaedia Iranica, ed. E. Yarshater, Vol. II, Mazda Publishers, Costa Mesa.
Gignoux, Ph. (1984). “Church-State Relations in the Sasanian Period”, in: Monarchies and Socio-Religious Traditions in the Ancient near East, ed. H. I. H Prince T. Mikasa, Wieasbaden.
Hintze, A. (1998). “Avesta in the Parthian Period,” in: das partherriech und seine zeugnisse, Franz Steiner Verlag, Sttutgart.
Kellens, J. (1987). “AVESTA i. Survey of the History and Contents of the Book,” in: Encyclopaedia Iranica, III/1, pp. 35-44, available online at http://www.iranicaonline.org/articles/avesta-holy-book (accessed on 30 December 2012).
Shaki, M. (1981). "The Denkard Account of the History of the Zoroastrian Scriptures," in: Archive Orientalia, vol. 49, p. 119.