تبیین نظری عرفان مانوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ادیان و عرفان، پردیس فارابی دانشگاه تهران.

2 دانشجوی دکتر ی ادیان، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات

چکیده

دین مانی سرشار از آموزه‌های عرفانی است که ریشه در اندیشه‌های گنوسی، ایرانی و یونان باستان داشته و با باورهای مسیحی و بودایی پربارتر شده است. بی‌شک یکی از عوامل رشد و پیشرفت سریع این دین ویژگی‌های عرفانی آن است. عرفان مانوی در بطن آموزه‌ها و مفاهیم دینی مانویت نهفته، و کمتر به شکل مجزا به آن توجه شده است. این عرفان با تأکید بسیار، راه نجات روح انسان از اسارت عالم ماده را در کسب معرفت می‌داند. وصول به این معرفت، از طریق خودشناسی و کشف و شهود قلبی است. اهمیت تزکیه نفس و زهد و ریاضت از پررنگ‌ترین بخش‌های این عرفان است. با مروری در متون به‌جامانده از مانویان، عناصر بسیاری یافت می‌شود که دارای اشتراکات بسیار با شاخصه‌های مکاتب عرفانی است. این مؤلفه‌ها را می‌توان جداگانه دسته‌بندی کرد تا به جهان‌شناسی، معرفت‌شناسی و خداشناسی مستقلی برای این دین عرفانی دست یافت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Theoretical Explanation of Manichean Mysticism

نویسندگان [English]

  • seyyed saeid reza montazeri 1
  • Peyman Samimi 2
1 Assistant Professor. Department of Non- Abrahamic Religions. University of Religions and Denominations.
2 دانشجوی دکتر ی ادیان، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات
چکیده [English]

Manichean religion is full of mystical teachings rooted in Gnostic, Iranian and Greek thoughts which has been enriched by the Christian and Buddhist beliefs. Undoubtedly, one of the reasons behind the rapid growth and development of this religion is its mystical properties. Yet, it is inherent in the teachings and religious concepts of Manichaeism and has less frequently been investigated separately. This mysticism strongly emphasizes that the survival of the human soul from the bondage of the material world is in acquiring knowledge. Attaining this knowledge is done through self-knowledge and heart intuition. Also, self-purification, piety, and asceticism are the significant parts of this mysticism. Through a review of the literature left by Manicheans, it is possible to find an abundant of elements which have much in common with the features of a mystical schools. These elements can be separately categorized to enable us to discover an independent cosmology, epistemology and theology for this mystical faith.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Manichaeism
  • Gnosticism
  • Manichean Mysticism
  • Epistemology
  • cosmology
  • Theology
ابن ندیم، محمد بن اسحاق (1379). مانی به روایت ابن‌الندیم، ترجمه: محسن ابوالقاسمی، تهران: طهوری.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1381). «کیش گنوسی و عرفان مانوی»، در: نامه مفید، ش30، ص77-97.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1382). زیر آسمانه‌های نور: جستارهای اسطوره‌پژوهی و ایرانشناسی، تهران: پژوهشکده مردم‌شناسی و افکار.
ایلخانی، محمد (1374). «مذهب گنوسی»، در: معارف، دوره دوازدهم، ش1 و 2،
ص16-31.
آلبری، چارلز رابرت سسیل (1388). زبور مانوی، برگردان متن قبطی با همکاری: هوگو ایبشر، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: اسطوره.
بهار، مهرداد؛ اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1394). ادبیات مانوی، تهران: کارنامه.
پترسون، مایک؛ و دیگران (1377). عقل و اعتقاد دینی، ترجمه: احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو.
تقی‌زاده، سید حسن (1388). مقالات تقی‌زاده، به کوشش: ایرج افشار، تهران: توس.
رحیمیان، سعید (1390). مبانی عرفان نظری، تهران: سمت.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1373). سرّ نی، تهران: علمی، ج2.
شاهنگیان، نوری‌سادات (1384). «بحثی در نجات‌شناسی گنوسی»، در: اندیشه دینی، ش16، ص47-60.
شروو، پرادزاُکتور (1382). عناصر ایرانی در کیش مانوی، ترجمه: محمد شکری‌ فومشی، تهران: طهوری.
شکری‌ فومشی، محمد (1382). «مبانی عقاید گنوسی در مانویت: با رویکردی بر پدیدارشناسی نظام اساطیر»، در: نامه ایران باستان، س3، ش1، ص35-66.
فروزنده، مسعود (1377). تحقیقی در دین صابئین مندایی (با تکیه بر متون مندایی)، تهران: سماط.
کلیمکایت، هانس یواخیم (1384). هنر مانوی، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: اسطوره.
کیسپل، گیلز (1373). «آیین گنوسی از آغاز تا سده‌های میانه»، در: آیین گنوسی و مانوی، ویراسته: میرچا الیاده، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: فکر روز، ص11-54.
مجتبایی، فتح‌اللّه (1386). «سهروردی و فرهنگ ایران باستان»، در: نشریه اشراق، ش4، ص37-44.
نیولی، گراردو (1373). «آیین مانی»، در: آیین گنوسی و مانوی، ویراسته: میرچا الیاده، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: فکر روز، ص119-159.
وامقی، ایرج (1378). نوشته‌های مانی و مانویان، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
ویدنگرن، گئو (1390). مانی و تعلیمات او، ترجمه: نزهت صفای اصفهانی، تهران: مرکز.
هادی‌نا، محبوبه (1390). ریشه‌های الاهیات مسیحی در مکاتب گنوسی و افلاطونی میانه، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
یزدان‌پناه، سید یداللّه (1394). حکمت عرفانی: تحریری از درس‌های عرفان نظری استاد یداللّه یزدان‌پناه، تألیف: علی امینی‌نژاد، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
Boyce, M. (1968). “The Manichaean Literature in Middle Iranian”, Handbuch der Orientalistik, Abt. 1, Bd. 4, Abs. 2: Literature, Life. 1, Leiden, pp. 67-76.
Gnoli, Gh. (1987). “Mani”, Encyclopaedia of Religion, Mircea Eliade (ed.), vol. 9, pp. 61-158.
Jonas, H. (1970). The Gnostic Religion: The Message of the Alien God and the Beginnig of the Christianity, Third ed., Boston.
Lieu, S. N. C. (1992). Manichaeism in Later Roman Empire and Medieval China, Tübingen.
Scott, E. S. (1914). “Gnosticism”, Encyclopedia of Religion and Ethics,James Hastings (ed.), Vol. 6, New York.
Widengren, G. (1965). Mani and Manichaeism, translated by Charles Kessler, London.