تطور مفهوم «اسلام» بر اساس روابط آن با دیگر ادیان: تحلیل نظریه ژاک واردنبرگ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران

2 استادیار علوم قرآن و حدیث، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

خاستگاه و مصادر ادیان، مخصوصاً دین اسلام، از مباحث مهمی است که خاورشناسان در خلال مطالعات ادیانی‌شان به آن پرداخته‌اند. مطالعه تاریخ دین اسلام هم‌زمان با نهضت ترجمه متون اسلامی در سده سیزده و چهارده میلادی، توجه اروپاییان را برانگیخت، اما توجه جدی به این جنبه از دین‌پژوهی در غرب به اوایل قرن نوزدهم باز می‌گردد که هم‌زمان با رویکرد نقد تاریخی به متون مذهبی بود. نوشته حاضر ترجمه و تحلیل مقاله «تقسیم‌بندی دوره‌ای صدر اسلام بر اساس روابط آن با دیگر ادیان»[i] تألیف دین‌پژوه هلندی، ژاک واردنبرگ، است که تاریخ صدر اسلام و روند گسترش جنبش مذهبی جدید در جریان تعاملات پی‌درپی با اقلیت‌های مذهبی موجود در آن دوران را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که اسلام در فرآیند ارتباطاتش، تحول و تغییری مفهومی از «تزکیه مذهبی» به «جنبش اصلاحی» و در نهایت تبدیل آن به دین مستقل را تجربه کرده است.



[i]. "Towards a Periodization of Earliest Islam According to its Relations with Other Religions"

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Evolution of the Concept of "Islam" Based on Its Relations with Other Religions: An Analysis of Jacques Waardenburg's Theory

نویسندگان [English]

  • kosar halalkhor 1
  • davood memari 2
  • raziyeh halalkhor 3
1 PhD student in Quran and Hadith Sciences, University of Quran and Hadith Sciences, Qom, Iran
2 Asistant Professor, Department of Koranic Sciences and Hadith, Imam Khomeini International University, Qazvin
3 Master's Student in General Linguistics, Shiraz University, Shiraz, Iran
چکیده [English]

The origin of religions, especially Islam, is one of the important topics that orientalists have addressed during their religious studies. The study of the history of Islam at the same time as the translation of Islamic texts in the thirteenth and fourteenth centuries attracted the attention of Europeans, but serious attention to this aspect of theology in the West dates back to the early nineteenth century, which coincided with historical criticism of religious texts. The present paper is a translation and analysis of the article "The Periodic Division of Early Islam Based on Its Relations with Other Religions" by Dutch theologian Jacques Waardenburg, which examines the history of early Islam and the development of a new religious movement during its ongoing interactions with existing religious minorities at the time, and concluded that Islam, in its communication process, experienced a conceptual transformation from "religious edification" to "reform movement" and ultimately changed into an independent religion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • History of Early Islam
  • Muhammad (PBUH)
  • Pagans
  • Jews
  • Christians
  • Islam
  • Jacques Waardenburg
آلن، داگلاس (1371). «پدیدارشناسی دین»، ترجمه: بهاءالدین خرمشاهی، در: فرهنگ، ش11، ص33-68.
آلن، داگلاس (1392). «پدیدارشناسی دین»، ترجمه: علی‌رضا رضایت، در: اطلاعات حکمت و معرفت، س8، ش11، ص24-29.
ارزانی، حبیب‌رضا؛ اهتمام، حامد (1394). «الگوی ارتباطات میان‌فرهنگی مسلمانان با مسیحیان در قرآن کریم»، در: الاهیات تطبیقی، س6، ش14، ص89-106.
پارسا، فروغ (1389). «خاستگاه و مصادر فقه اسلامی در نگاه خاورشناسان»، در: فقه و مبانی حقوق اسلامی، س43، ش2، ص81-102.
پورنقشبند، نادر (1386). «نحوه برخورد اسلام‌شناسان غرب با سیره رسول اکرم»، در: مجله معارف، ش50، ص10-15.
پویا، اعظم (1385). مواجهه قرآن با فرهنگ مسیحیت، تهران: هستی‌نما.
الحاج، ساسی سالم (2002). نقد الخطاب الاستشراقی، بیروت: دار المدار الاسلامی.
خاتمی، محمود (1382). «پدیدارشناسی دین؛ زمینه‌ها»، در: قبسات، ش27، ص93-104.
خلیفه، محمد (2003). «المدرسه الیهودیه فی الاستشراق»، در: مجله الرساله المشرق، مجلد 12، ش1-4.
رضوان، عمر بن ابراهیم (1413). آراء المستشرقین حول القرآن الکریم و تفسیره، ریاض: دار الطیبه.
رنجبران، داوود (1393). «رد ادعای مستشرقان مبنی بر تأثیرپذیری اسلام از ادیان پیشین در تدوین احکام خود»، در: مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، س18، ش4،
ص563-592.
رنجبران، داوود (1397). «پژوهش تاریخی مؤلفه‌های گفتمان یهودی»، در: پژوهش‌های تاریخی، س 54، دوره جدید، س10، ش4، ص39-60.
شاکر، محمدکاظم (1395). «مختصات روش‌شناسی مطالعات شرق‌شناسان در مورد اسلام در دوره معاصر»، در: مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی شرق‌شناسی، مطالعات ایرانی و بیدل‌پژوهی، بی‌جا: بی‌نا.
غفاری‌نسب، اسفندیار؛ موحد، مجید (1392). «پدیدارشناسی دین و نقش آن در شناخت دین»، در: مطالعات معنوی، ش7، ص9-38.
کریمی‌نیا، مرتضی (1380). مطالعات قرآنی در غرب، بولتن مرجع 6، تهران: الهدی.
کریمی‌نیا، مرتضی (1386). سیره‌پژوهی در غرب: گزیده متون و منابع، تهران: مجمع تقریب مذاهب اسلامی.
گلدزیهر، ایگناس (1357). درس‌هایی درباره اسلام، ترجمه: علی‌نقی منزوی، تهران: کمانگیر، چاپ دوم.
لک‌زایی، مهدی؛ موسویان، سید حمید (1396). «پدیدارشناسی دین و هرمنوتیک نزد میرچا الیاده»، در: اندیشه دینی، ش64، ص138-150.
موسوی ‌مقدم، سید محمد؛ مؤدب، سید رضا (1394). «بررسی نظریه شکاکیت نوین درباره شخصیت و سیره پیامبر»، در: مطالعات تحول در علوم انسانی، ش5، ص46-80.
نصرتی، سپیده؛ علمی، قربان؛ گذشته، ناصر (1396). «نقد و بررسی آراء تجدیدنظرطلبانه پاتریشیا کرون در زمینه مطالعات اسلامی»، در: تاریخ و تمدن اسلامی، ش25، ص124-147.
وات، ویلیام مونتگمری (1373). برخورد آرای مسلمانان و مسیحیان، ترجمـه: محمـدحـسین آریـا، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
وات، ویلیام مونتگمری (1953). محمد فی المدینه، تعریب: شعبان برکات، بیروت: المکتبه العصریه.
واخ، یواخیم (1380). جامعه‌شناسی دین، ترجمه: جمشید آزادگان، تهران: سمت.
واردنبرگ، ژاک (1373). «سیر اسلام‌شناسی در غرب»، ترجمه: همایون همتی، در: کلمه، ش12، ص85-93.
 
Bousquet, G. H. (1947). “Le Mystere de la formation at des origines du Fiqh”.in: Revue Algerienne, Tunisienne et Marocaine de la legislation et de la jurisprudence, Vol. 63, P. 76, Alger.
Coulson, N. J. (1991). A History of Islamic Law, Islamic Survey 2; 1964, Reprinted Edinburgh, Edinburgh University Press.
Crone, Patricia (1987). Roman, Provincial and Islamic law: The Origins of the Islamic Patronate, Cambridge.
Graham, W. (1980). "Review of Quranic Studies: Sources and Methods of Scriptural Interpretation, by John Wansbrough", in: Journal of the American Oriental Society 100ii, pp. 137-141.
Motzki, Harald (2002). The Origins of Islamic Jurisprudence Meccan Fiqh before the Classical Schools, Brill, Leiden, Boston, Koln.
Schacht, Joseph (1967). The Origins of Muhammadan Jurisprudence, 4t impression, Oxford.
Wansbrough, John (1978). The Sectarian Milieu: Content and Composition of Islamic Salvation History, Oxford University Press.