انسان‌پژوهی خاستگاهی در روایت میان‌رودانی، تورات و قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری، علوم قرآن و حدیث، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 مربی علوم قرآن و حدیث، دانشگاه جامع علمی‌کاربردی تهران، ایران

چکیده

پرسش از خاستگاه، چگونگی روند آفرینش، دگرگونی در هستی، هدف از آفرینش، هویت و سرنوشت آدمی، در اندیشه‌های انسان‌شناختی ریشه دارد که در ادیان، ناهمسان بحث شده است. پیدایی انسان در صورت خاستگاهی بر اساس کهن‌روایت میان‌رودانی همبسته به پویش ذهن انسان کهن است که آن را در پیوند با امور کیهانی و گیتیانه و پیامدی از ستیزه‌جویی ایزدان می‌انگاشت. ظهور انسان در روایتگری تورات هم‌پیوند با آفرینش هستی در فرآیند زمانی است که با توالی و ترتیب زمانی، زمینه آفرینش انسان فراهم شد و با سرشتی از خاک به صورت خدا صورتگری شد. قرآن ‌کریم با بازتاب الگوی ساختاری پیشااسلامی از آفرینش، ضمن بازسازی و طراحی نظام جدید در پرتو یگانگی، خاستگاه آفرینش هستی و انسان را روایت کرد. این جستار با شیوه مطالعات کتاب‌خانه‌ای و تطبیقی در پی بررسی روایت‌ها و آشکارسازی درون‌مایه‌های همسان و ناهمسان مؤلفه‌های هستی‌شناسی و انسان‌شناسی خاستگاهی است و تفاوت روایت‌ها را برآمده از گفتمان ویژه و زاویه دید متون دانسته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Anthropology as the Origin in Mesopotamian Tradition, the Torah and the Quran

نویسندگان [English]

  • ghasem Mohseni Mary 1
  • soleyman abasi 2
1 PhD Graduate in Quranic and Hadith Sciences, Payam Noor University, Tehran, Iran
2 Instructor of Quran and Hadith, University of Applied Sciences and Technology, Tehran, Iran
چکیده [English]

The question of the origin, the quality of the creation process, the transformation in existence, the purpose of creation, the identity and destiny of man, all of them, are rooted in anthropological ideas that have been discussed in religions heterogeneously. The emergence of man in the form of origin, according to the ancient Mesopotamian tradition, is related to the dynamics of the ancient human mind, which was associated with cosmic and galactic affairs and considered as a consequence of Gods' militancy. The emergence of man in the narration of the Torah is related to the creation of the universe in the temporal process, which, in chronological order, provided the ground for the creation of man who was shaped in the form of God by the nature of the soil. The Holy Quran, by reflecting the pre-Islamic structural model of creation, while reconstructing and designing a new system in the light of unity, has narrated the origin of the creation of the universe and man. This research, through library and comparative studies, seeks to examine traditions and reveal homogeneous and heterogeneous themes of ontological and anthropological components of the origin. As a result, it has found that the difference between the traditions is due to the special discourse and the perspective of the texts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Anthropology
  • Human Creation
  • Mesopotamia
  • Torah
  • Holy Quran
قرآن کریم.
آشوری، داریوش (1381). فرهنگ علوم انسانی، تهران: مرکز.
آشتیانی، جلال‌الدین (1368). تحقیقی در دین یهود، تهران: نگارش.
ابن عاشور، محمد بن طاهر (بی‌تا). التحریر والتنویر، بی‌جا: بی‌نا.
ابن عربی، محیی‌ الدین محمد بن علی (بی‌تا). الفتوحات‌ المکیّه، بیروت: دار صادر.
اسدی، شهام (1396). «بازشناسی انسان و اسطوره در عصر حاضر»، در: ماه‌نامه پژوهش ملل، دوره دوم، ش23، ص141-156.
ایزوتسو، توشیهیکو (1361). خدا و انسان در قرآن، ترجمه: احمد آرام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
بریه، امیل (1954). الآراء الدینیه والفلسفیه لفیلون الاسکندری، ترجمه: محمد یوسف موسی، قاهره: مکتبه المصطفی.
حییم، سلیمان (1344). فرهنگ عبری‌فارسی، فلسطین اشغالی.
خسروپناه، عبدالحسین؛ و دیگران (1389). «چیستی انسان‌شناسی»، در: انسان‌پژوهی دینی، دوره 2، ش14، ص35-63.
دورتیه، ژان فرانسوا (1382). علوم انسانی: گستره شناخت‌ها، ترجمه: مرتضی کتبی و دیگران، تهران: نی.
رسولی، آرزو (1393). «داستان آفرینش انسان از منظر اسطوره‌شناسی تطبیقی»، در: تاریخ ایران، ش5 (73)، ص27-42.
رو، ژورر (1369). بین‌النهرین باستان، ترجمه: عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: آبی.
ساندرز، ن. ک. (1373). بهشت و دوزخ در اساطیر بین‌النهرین، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: چشمه.
ستاری، جلال (1386).آیین و اسطوره، تهران: مرکز.
شاله، فلیسین (1346). تاریخ مختصر ادیان بزرگ، ترجمه: منوچهر خدایار محبی، تهران: دانشگاه تهران.
شایگان، داریوش (1381). بت‌های ذهنی و خاطره، تهران: امیرکبیر.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ‌ابراهیم (1366). تفسیر القرآن ‌الکریم، تصحیح: محمد خواجوی، قم: بیدار.
صدرالدین شیرازی، محمد بن‌ ابراهیم (1368). الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، قم: مکتبه المصطفوی.
 
طباطبایی، محمدحسین (1417).المیزان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عضیمه، صالح (1388). معناشناسی واژگان قرآن: فرهنگ اصطلاحات قرآنی، ترجمه: حمیدرضا نگهبان و سید حسین سیدی، مشهد: آستان قدس رضوی.
علی، جواد (1978). المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت: دار المعلم للملایین.
فربد، محمدصادق (1380). مبانی انسان‌شناسی، تهران: پشوتن.
فروم، اریک (1377). همانند خدایان خواهید شد، ترجمه: نادر پورخلخالی، تهران: گلپونه.
فروند، ژولین (1372). نظریه‌های مربوط به علوم انسانی، ترجمه: محمد کاردان، تهران: نشر دانشگاهی.
فرهنگ قهفرخی، علی‌رضا؛ و دیگران (1398). «تحلیلی بر آغاز آفرینش با نگاهی به تورات، قرآن و انوما الیش»، در: پژوهش‌نامه فرهنگ و معارف دینی، دوره سوم، ش2، ص5-24.
کهن، ابراهام (1382). گنجینه‌ای از تلمود، ترجمه: امیرفریدون گرگانی، تهران: اساطیر.
گلن، ویلیام؛ مرتن، هنری (1377). کتاب مقدس: عهد عتیق و عهد جدید، ترجمه فاضل خان‌همدانی، تهران: اساطیر.
گندمی نصرآبادی، رضا (1392). فیلون اسکندرانی: مؤسس فلسفه دینی، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
ماسون، دنیز (1385). قرآن و کتاب مقدس: درون‌مایه‌های مشترک، ترجمه: فاطمه ‌سادات تهامی، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
ماکینو، شینا (1376). آفرینش و رستاخیز: پژوهش معناشناختی در ساخت جهان‌بینی قرآنی، ترجمه: جلیل دوست‌خواه، تهران: امیرکبیر.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار، بیروت: مؤسسه الوفا.
محسنی ‌مری، قاسم؛ و دیگران (1398). «تبارشناسی اسطوره در قرآن با نگره روایت طوفان نوح»، در: پژوهش‌نامه قرآن و حدیث، ش25، ص217-240.
معصومی، غلام‌رضا (1388). دائرهالمعارف اساطیر و آیین‌های باستانی جهان، تهران: سوره.
مک‌کال، هنریتا (1375). اسطوره‌های بین‌النهرینی، ترجمه: عباس مخبر، تهران: مرکز.
موسوی، سید مهران؛ کریمی، محمود (1396). «مراحل آغازین آفرینش عالم از منظر تورات و بررسی آن در تطبیق با قرآن»، در: الاهیات تطبیقی، س8، ش17، ص45-62.
وای ولو، فرانک رابرت (1378). انسان‌شناسی فرهنگی، ترجمه: علی‌رضا قبـادی، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
وکیلی، شروین (1393). اسطوره آفرینش بابلی (همراه متن انوما الیش)، ترجمه: آزاده دهقان، تهران: علم.
هاکس، جیمز (1383). قاموس کتاب مقدس، تهران: اساطیر.
هوشنگی، لیلا؛ و دیگران (1391). درباره یهود: بنی‌اسرائیل، تورات، تلمود، تهران: مرجع.
هوک، هنری (1372). اساطیر خاورمیانه، ترجمه: علی‌اصغر بهرامی و فرنگیس مزداپور، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
الیاده، میرچا (1389). رساله‌ای در تاریخ ادیان، ترجمه: جلال ستاری، تهران: سروش.
 
Runia, David T. (1993). Philo in Early Christian Literature: A survey, van Gorcom, Assen Fortress press, Minneapolise.
Runia, David T. (1996). "Philo of Alexandria", Routlege Encyclopedia of Philosophy, Edward Graig (ed.), London: Routlegde, vol. 7, PP. 357-361.