مفهوم «روشن‌شدگی»: بررسی مقایسه‌ای دیدگاه هوئی‌ننگ و ابوسعید ابوالخیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ادیان و عرفان، دانشگاه آزاد قم، قم، ایران

2 استادیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

3 دانشیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران

چکیده

همواره سنت‌هایی که در مجاورت هم بودند، به نحو طبیعی و البته غیرمستقیم، تأثیر و تأثر متقابل داشته‌اند. این موضوع درباره عرفان بودایی و تصوف اسلامی نیز صادق است، هرچند بسیاری از عناصر سلوک زاهدانه ذاتی است و اساساً شباهت‌های موجود به نفس زهد و ریاضت برمی‌گردد. اختلاف نظر بر سر مسئله روشن‌شدگی در مکتب چن/ذن باعث ایجاد دسته‌بندی میان رهروان و استادان این مکتب شده بود. گروهی به «روشن‌شدگی تدریجی» و گروه دیگر به «روشن‌شدگی آنی/ناگهانی» باور داشتند. شن‌سیو نماینده مکتب تدریجی و هوئی‌ننگ نماینده مکتب ناگهانی است. در مکتب خراسان اختلاف نظر صوفیان راجع به صحو و سکر باعث شد محققان، صوفیان این خطه را به دو گرایش اهل صحو و اهل سکر دسته‌بندی کنند. هدف این مقاله تأسیس پلی میان این دو سنت به منظور فهم عمیق‌تر آنها است. مشخصه ذن بودایی مفهوم «روشن‌شدگی» است و ویژگی خاص تصوف خراسان مسئله صحو و سکر است که این نوشته آنها را نه در برابر هم بلکه در کنار هم نشانده است تا میانشان گفت‌وگویی فراتاریخی برقرار کند. این مقاله با بهره‌گیری از روش توصیفی‌تحلیلی با رویکرد مقایسه‌ای گفتمان روشن‌شدگی در سنت ذن بودایی و صحو و سکر در تصوف خراسان را تحلیل، و وجوه اشتراک و افتراق این دو سنت را تبیین کرده است. میان این دو مکتب (چن یا ذن به روایت هوئی‌ننگ و روشن‌شدگی آنی با تصوف خراسان به روایت ابوسعید ابوالخیر و تأکیدش بر سکر و جذبه) با وجود تفاوت‌ها، شباهت‌های بسیار وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Concept of Enlightenment: A Comparative Study of the Perspectives of Huineng and Abu Said Abu al-Khayr

نویسندگان [English]

  • maryam alavi 1
  • mahdi lakzaei 2
  • abolfazl mahmoudi 3
1 PhD Student in Religions and Mysticism, Islamic Azad University, Qom, Iran
2 Assistant Professor, Department of Comparative Religions and Mysticism, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
3 Associate Professor, Department of Comparative Religions and Mysticism, Islamic Azad University, Science & Research Branch, Tehran, Iran
چکیده [English]

Neighboring traditions have always had a natural, albeit indirect, interaction. The same is true of Buddhist mysticism and Islamic Sufism, and although many elements of ascetic conduct are inherent, their similarities basically go back to asceticism and austerity. Disagreement over the issue of enlightenment in the Chen / Zen school had led to divisions among the school's leaders and professors. One group believed in "gradual enlightenment" and the other in "instantaneous / sudden enlightenment". Shenshio represents the gradual school and Huiang represents the sudden school. In the Khorasan School, Sufi differences of opinion regarding Sahw and Sokr led scholars to classify the Sufis of the region into the people of Sahw and the people of Sokr. The purpose of this article is to establish a bridge between these two traditions to understand them more deeply. The characteristic of Buddhist Zen is the concept of "enlightenment" and the special feature of Khorasan Sufism is the issue of Sahw and Sokr, which this paper has placed them not against each other but together in order to establish a trans-historical dialogue between them. Using a descriptive-analytical method with a comparative approach, this article analyzes the discourse of enlightenment in the Zen Buddhist tradition and Sahw and Sokr in Khorasan Sufism, and explains the commonalities and differences between the two traditions. Despite the differences, there are many similarities between these two schools (Chen or Zen according to Huineng and instant enlightenment with Khorasan Sufism according to Abu Said Abu al-Khayr and his emphasis on Sahw and Sokr).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Instant Enlightenment
  • Huineng
  • Chen School
  • Khorasan School
  • Abu Said Abu al-Khayr
  • Sokr
  1. آدونیس (علی احمد سعید) (1385). تصوف و سوررئالیسم، ترجمه: حبیب‌الله عباسی، تهران: سخن.

    آریا، غلام‌علی (1378). تصوف ابوسعید ابوالخیر، تهران: کنگره بزرگ‌داشت ابوسعید.

    باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1384). بارگاه خانقاه در کویر هفت کاسه، تهران: علم.

    پاکتچی، احمد (1392). جریان‌های تصوف در آسیای مرکزی، تهران: مؤسسه فرهنگی‌هنری و انتشارات بین‌المللی الهدی.

    حلبی، علی‌اصغر (1385). مبانی عرفان و احوال عارفان، تهران: اساطیر.

    دامادی، سید محمد (1367). ابوسعیدنامه: زندگی‌نامه ابوسعید ابوالخیر، تهران: دانشگاه تهران.

    رضایتی کیشه‌خاله، محرم (1384). تحقیق در رساله قشیریه با تأملی در افکار و آثار امام قشیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران.

    زمانی، کریم (1382). شرح جامع مثنوی معنوی، تهران: اطلاعات. 

    سوزوکی، دایستز تیتارو (1383). مقدمه‌ای بر ذن بودیسم، ترجمه: منوچهر شادان، تهران: بهجت.

    ابوروح، لطف‌الله ابن ابی‌سعد (1385). حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

    ضیایی، عبدالحمید (1395). بودیسم و صوفیسم، تهران: هزاره ققنوس.

    مایر، فریتس (1380). ابوسعید ابوالخیر: حقیقت و افسانه، ترجمه: مهر آفاق ابیوردی، زیر نظر: نصرالله پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

    محبتی، مهدی (1391). «چهره قشیری در اسرار التوحید»، در: متن‌پژوهی ادبی، ش54، ص89-108.

    محمد بن منور (1385). اسرار التوحید، تصحیح: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.

    مظاهری، عبدالرضا (1380). «اسقاط تکلیف در عرفان اسلامی»، در: مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ش160، ص525-538.

    Chan, W. T. (2001). “Transformation of Buddhism in China,” in: International Encyclopedia of Buddhism, vol. 14.

    Cleary (Translated from Chinese) (1998). The Plat Form Sutra: The Zen Teaching of Hui-neng, Boston and London: Shambhala.

    1. B. (2001). “The School of Buddhism in China,” in: International Encyclopedia of Buddhism, vol. 13.

    Gakkai, Soka (2002). Dictionary of Buddhism, Motilal Banarsidass Publishers.

    Jones, Lindsay (2005). Encyclopedia of Religion, Macmillan Reference.

    Keown, Damien (2004). Oxford Dictionary of Buddhism, Oxford University Press.

    Ming, Tu wei (1991). Afterword Thinking of Enlightenment Religiously, Sudden and Gradual Approaches to Enlightenment in Chinese Thought.

    Shih, Hu (2001). “Zen Buddhism in China: Origin and Development,” in: International Encyclopedia of Buddhism, vol. 14, pp. 1936-1953.