بازخوانی دین‌بودگی یارسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

چکیده

یارسانیان را در ایران به نام اهل حق دانسته و دیده‌اند و دیگران، علوی، نُصیری، شاملو، صارلی، غُلات، بکتاشی و ... خوانده‌اند. آنین (در حالی) که نام اهل حق گویای پندار، پنداشت و انگاشت پشمینه‌پوشان، درویشان و هر آن کس است که داشتار شور و شیدای فرزان (عرفان) بر دل و دیده باشد. نوشتارهای کهن یارسانی، آیین ویژهٔ برخی از لران و کردان را از دیرباز یارسان نامیده‌اند و چنین برمی‌آید که نام اهل حق، نامی جدید بر اینان باشد نه نامی خودخوانده از سوی خودشان. از دیگر سوی، بی هیچ روی نمی‌توان مانندگی‌های فراوان آیین یارسان را با اسلام و به‌ویژه شیعه از دیده دور داشت. بسیاری از بزرگان و بُرزشمندان (قدیسان) آیین یاری پس از پدیداری اسلام در سرزمین‌های اسلامی و با آموزه‌های آن به پیدایی آمده‌اند. گفتمان سپیده‌دم آفرینش، پیامبران آسمانی، جهان‌بینی یکتاپرستانه، جایگاه ویژهٔ امام علی و پردگیان پاک پیامبر و بسیاری باورها نشان از رنگ و انگ اسلام و شیعه دارد. پَن (اما) داستان دین‌بُرداری یارسانیان بسی از آنچه بسیاری پنداشته‌اند ژرف‌تر و نیازمند پژوهش‌های نغزتر است. تلاش یاریان برای زنده‌ساختن «آیین ایران» و «آیین کردان»، ورجاوندی (تقدس) دفتر «سرانجام»، پیامبرگونگی شاه سَهّاک و باورهایی همچون خداانسان‌انگاری، دونادون، بیا و بس و فراوان باورهای دیگر، نشان از دیگردینیِ یارسان دارد. در این جستار می‌کوشیم تا به شیوهٔ گزارشی‌پردازشی و به روش پدیدارشناسانه از نگاه دینان‌پژوهی (رشتهٔ ادیان)، دین‌گونگی و دین‌بودگی یارسان را بنمایانیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Rereading the Religiosity of Yarsan

نویسنده [English]

  • Ardeshir Monazzami
Assistant Professor, Department of Islamic Teachings, Lorestan University, Khorramabad, Iran
چکیده [English]

Yarsanians have been known and seen in Iran as Ahl-e-Haq, and others have called them Alavi, Nusayri, Shamloo, Sarali, Gholat, Baktashi, and so on. Anin (while) Ahl-e-Haq expresses the ideas of ​​the woolen people, dervishes and anyone who has the passion and mania of Farzan (mysticism) in his heart and eyes. The ancient writings of Yarsanis have long called the special religion of some Lors and Kurds Yarsan, and it seems that the name of Ahl-e-Haq is a new name for them and not a self-proclaimed name by themselves. On the other hand, the many similarities of the Yarsanism with Islam, especially the Shiites, cannot be overlooked. Many luminaries and saints of Yari rituals came to be known after the emergence of Islam in Islamic lands and with its teachings. The discourse of the dawn of creation, the heavenly prophets, the monotheistic worldview, the special place of Imam Ali, the pure veils of the Prophet and many other beliefs are signs of Islam and Shiism. Pan (Ama) the story of the Yarsanian religiosity is much deeper than many think and requires more careful research. Yaryan's efforts to revive the Iranian religion, the Kurdish religion, the sanctity of the book "End", the prophethood of Shah Sahak and beliefs such as anthropomorphism, Donadon and many other beliefs, show that the Yarsanism is a different religion. In this article, we try to show the religiosity of Yarsan, by using the report-processing method and adopting a phenomenological approach from the perspective of religious researchers (field of religions).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Yarsan
  • Yari
  • Ahl-e-Haq
  • End
  • Religion

مراجع

قرآن مجید (1367). ترجمه: عبدالمحمد آیتی، تهران: سروش.
آزادی، علی‌محمد (۱۳۸۲). آشنایی با عقاید و آداب و رسوم دینی اهل حق، کرمانشاه: کوثر، چاپ دوم.
آقایی، سید مجتبی (1387). «جستار معنای توحید زرتشتی»، در: هفت‌آسمان، ش۳۹، ص45-78.
آملی، سید حیدر (1359). جامع ‌الاسرار، ترجمه: محمد جوزی، تهران: هرمس، چاپ نخست.
اسمارت، نینیان (۱۳۸۸). تجربهٔ دینی بشر، برگردان: مرتضی گودرزی، تهران: سمت، چاپ دوم.
افضلی شاه‌ابراهیمی، سید قاسم (2011). سیری به سوی خاندان سید محمد گوره‌سوار از گنجینه سلطان سحاک (اسحاق)، به کوشش: سید مسعود افضلی شاه‌ابراهیمی، اربیل: چاپ ‌موکریانی، چاپ نخست.
الاهی، نورعلی (1342). برهان ‌الحق، تهران: بی‌جا.
ایوانف. و (۱۹۵۰). مجموعهٔ رسائل و اشعار اهل حق، بمبئی: چاپ‌خانهٔ قادری، چاپ نخست.
ایوانف. و. (۱۳۳۸). تذکرهٔ اعلا: مجموعهٔ رسائل و اشعار اهل حق، تهران: انجمن اسماعیلی، چاپ نخست.
بروک، فیلیپ کرین؛ منتظری، سید سعیدرضا (۱۳۸۸). «یزیدیان و اهل‌ حق کردستان»، در: هفت‌آسمان، ش42، ص119-142.
جیحون­آبادی، حاج نعمت­الله (1363). حق الحقائق: شاهنامه حقیقت، بی­جا: چاپ حسینی، چاپ نخست.
خان الماس (1389). کلام حضرت خان الماس، به کوشش: سید کیومرث چراغ‌پوران، تهران: ایمان، چاپ نخست.
خدابنده، عبدالله (1388). شناخت فرقهٔ اهل حق، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.
خواجه‌ الدین، سید محمدعلی (1349). سرسپردگان، تهران: منوچهری، چاپ دوم.
دیوان گوره (بزرگ) (1382). گردآورنده: سید محمد حسینی، بی‌جا: باغ نی، چاپ نخست.
زبور حقیقت (2013). تدوین و تصحیح: طیب طاهری، اربیل: چاپ‌خانهٔ موکریانی، چاپ نخست.
سپهری، مهدی (1395). «جستار مطالعات دین‌شناختی از دیدگاه نینیان اسمارت»، در: مطالعات میان‌رشته‌ای علوم انسانی، دوره هشتم، ش4، ص225-245.
سرانجام (2007). به کوشش: طیب طاهری، سلیمانیه: آراس، چاپ نخست.
سلطانی، محمدعلی (۱۳۸۴). تاریخ خاندان‌های حقیقت، تهران: سُها، چاپ سوم.
سوری، ماشاءالله (۱۳۴۴). سروده‌های دینی یارسان، تهران: امیرکبیر، چاپ نخست.
شاه‌هیاس (1384). کلام دورهٔ شاه‌هیاس، به اهتمام: سید شمس‌الدین جیحون‌آبادی، تهران: بی‌جا.
صرفی‌پور، محمدتقی (1390). نظر اسلام دربارهٔ دراویش و صوفیه، قم: وفا، چاپ نخست.
صفی‌زاده (بوره‌که‌ئی)، صدیق (1387). اهل حق، تهران: حروفیه، چاپ نخست.
صفی‌زاده، فاروق (2020). «آیین مهر در میان کردان»، در: شِندروی، ش1، ص33-51، استکهلم: چاپ هسلبی.
طاهری، طیب (2013 الف). بانگ سرحدان، اربیل: چاپ موکریانی، چاپ نخست.
طاهری، طیب (2013 ب). تاریخ و فلسفهٔ سرانجام، اربیل: چاپ موکریانی، چاپ سوم.
طاهری، طیب (2017). زیگ آریایی‌کردی، اربیل: چاپ موکریانی، چاپ سوم.
طبیبی، حشمت‌الله (۱۳۵۱). «منشأ اجتماعی معتقدات کردان اهل ‌حق»، در: بررسی‌های تاریخی، ش42، ص45-66.
عالی‌خانی، بابک (1389). «توحید هندوایرانی»، در: پژوهش‌نامه عرفان، ش3، ص83-106.
قبادی، اسماعیل (1375). «اصول و اعتقاد اهل ‌حق»، در: کلام اسلامی، ش18، ص48-60.
القشیری، عبدالکریم بن هوازن (1342). الرسالة القشیریة، وضع حواشیه: خلیل المنصور، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
کاکه‌ئی، سام (2020). «دین در پرتو یاری»، در: شِنروی، ش1، ص75-97، استکهلم: چاپ هسلبی
محمدی ری‌شهری، محمد (1384). میزان ‌الحکمة، قم: چاپ و نشر، چاپ پنجم.
محمدی، محمد (1384). اهل حق: تاریخچه، عقاید، فقه، تهران: پازینه، چاپ نخست.
مشکور، محمدجواد (1369). خلاصهٔ ادیان، تهران: شرق، چاپ چهارم.
مشکور، محمدجواد (1372). فرهنگ فرق اسلامی، مشهد: آستان قدس رضوی، چاپ دوم.
مصباح ‌الشریعة (1385). منسوب به امام صادق j، برگردان: عباس عزیزی، قم: چاپ صلاة، چاپ سوم.
مِنسکی، ورنر؛ و دیگران (۱۳۷۸). اخلاق در شش دین، برگردان: محمدحسین وقار، تهران: اطلاعات، چاپ نخست.
مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی (1376). مثنوی معنوی، ویرایش: عبدالکریم سروش، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ نخست.
مینورسکی، ولادیمیر (1386). طایفهٔ اهل حق، برگردان: سیاوش تیموری، تهران: بی‌نا، چاپ دوم.
نویا، پل (1373). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، برگردان: اسماعیل سعادت، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ نخست.
واخ، یواخیم (1380). جامعه‌شناسی ادیان، برگردان: جمشید آزادگان، تهران: سمت، چاپ نخست.
ویلِم، ژان پل (1377). جامعه‌شناسی ادیان، برگردان: عبدالرحیم گواهی، تهران: تبیان، چاپ نخست.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار