بررسی مقایسه‌ای مراحل سلوک در کیش مهر و مکتب یوگه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه ادیان و عرفان، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد ادیان و عرفان، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، ایران

چکیده

سلوک در معنای عام خود، سیرِ تحول معنوی و گسستن از عالم صورت و پیوستن به عالم قدس است که در ادیان گوناگون به طُرق مختلف از گذشته‌های بسیار دور معمول بوده است. ایران و هند به سبب قرابت‌های فرهنگی و نیز جهان‌بینی عمیق و تقریباً مشابه خود، شیوه‌های سلوکی ژرفی را برای نیل به متعالی‌ترین مقام معنوی اتخاذ کرده‌اند. مهر ایرانی و کیش میتراس از گذشته‌های دور در پی عبور از هفت مرحله سلوک، یعنی خروج کامل از خودبینی و جذب در خورشیدِ حقیقت و پیوستن به مهر بوده است. مکتب یوگه نیز با تکلیف‌کردن ریاضت‌های دشوار و سیر در مراحل هشت‌گانه، امکان تحول معنوی را برای رسیدن به مقام سمادهی فراهم کرده است. در پی این مقصود، یعنی ترک تعلق و دست‌کشیدن از حیات دنیوی، مکتب یوگه و کیش میتراس/مهر شیوه‌هایی عرضه کرده‌اند که هر یک به سهم خود تأثیرات جهانی داشته‌اند. این شیوه‌ها بعضاً تشابه، و گاه تمایزاتی دارند که ناشی از جهان‌بینی، تفکر سلوکی و دریافت‌های باطنیِ بنیان‌گذاران این دو طریقت بوده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد سلوک و تفکر سلوکی از تأملات نظام‌مندِ بنیادین در سنت‌های کهن شرقی است که هم در مقام نظر و حیات نظری و هم در مقام عمل و حیات عملی تأثیرگذار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Stages of Journey towards God in Mehr Creed and Yoga School

نویسندگان [English]

  • Saied Geravand 1
  • Amir Hashempour 2
1 Associate Professor, Department of Religions and Mysticism, Azarbaijan Shahid Madani University, Iran
2 Master's Student in Religions and Mysticism, Azarbaijan Shahid Madani University, Iran
چکیده [English]

Soluk (the journey towards God) in its general meaning is the process of spiritual evolution and breaking away from the apparent world and joining the sacred world, which has been common in various religions in different ways from the distant past. Iran and India, due to their cultural affinities as well as their deep and almost similar worldview, have adopted profound methods to achieve the highest spiritual status. Iranian Mehr and Mithras creed have long sought to go through the seven stages of soluk, that is, complete departure from selfishness and absorption in the sun of truth and joining Mehr. The school of yoga, by imposing difficult austerities and going through eight stages, has provided the possibility of spiritual evolution to reach the position of Samadhi (the state of meditative consciousness). To this end, the abandonment of carnal attachments and the renunciation of worldly life, the school of Yoga and the creed of Mithras/Mehr have proposed methods, each of which has had its own global effects. These methods are sometimes similar, and sometimes have differences, that stem from the worldview, soluki thinking, and esoteric perceptions of the founders of these two creeds. The research findings show soluk and soluki thinking is one of the fundamental systematic reflections in the ancient Eastern traditions that is effective both in terms of theory and theoretical life and in terms of practice and practical life.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mehr Creed
  • Yoga School
  • Soluki Thinking
  • Soluk
  • Austerity
اسفندیار، کیخسرو (1362). دبستان مذاهب، تصحیح: رحیم رضازاده ملک، تهران: طهوری.
اولانسی، دیوید (1387). پژوهشی نو در میتراپرستی، ترجمه: مریم امینی، تهران: چشمه.
ایلیاده، میرچا (1395). تاریخ اندیشه‌های دینی، ترجمه: بهزاد سالکی، تهران: پارسه.
ایلیاده، میرچا (1396). یوگای پاتنجلی، ترجمه: علی صادقی‌ شهپر، تهران: پارسه.
بک، راجر (1386). «میترائیسم»، در: فرهنگ ادیان جهان، ویراستار: جان هینلز، ترجمه: مجموعه مترجمان، قم: ادیان.
بویس، مری (1384). «نقش مهر در دین زردشتی»، ترجمه: احمدرضا قائم‌مقامی، در: مهر در ایران و هند باستان، ویراستار: بابک عالی‌خانی، تهران: ققنوس.
بهار، مهرداد (1376). از اسطوره تا تاریخ، تهران: چشمه.
بهار، مهرداد (1397). جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران: آگاه.
بیرونی، ابوریحان (1391). رساله پاتنجل، ترجمه و شرح: برزو قادری، تهران: نیاکان.
پاتنجل (1395). هستی بی‌کوشش: یوگاسوتره‌های پاتنجلی، ترجمه انگلیسی: آلیستر شیرر، ترجمه فارسی: ع. پاشایی، تهران: فراروان.
پورداود، ابراهیم (1377). یشت‌ها، تهران: اساطیر.
تبریزی، محمدحسین بن خلف (1342). برهان قاطع، تصحیح: محمد معین، تهران: کتاب‌فروشی ابن‌سینا.
جلالی نائینی، سید محمدرضا (1372). ریگ ودا، تهران: نقره.
جوگ باسشت (1360). ترجمه: نظام بانی‌پتی، تصحیح: سید محمدرضا جلالی نائینی و ن. س. شوکلا، تهران: اقبال.
چاترجی، ساتیش چاندرا؛ داتا، دریندراموهان (1394). معرفی مکتب‌های فلسفی هند، ترجمه: فرناز ناظرزاده کرمانی، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
چهاردهی، نورالدین (1362). مکتب یوگ و نشست‌های هشتادوچهارگانه آن، تهران: گوتنبرگ.
داسگوپتا، سورندراناته (1395). سیر تحول عرفان هندی، ترجمه: ابوالفضل محمودی، تهران: دانشگاه ادیان و مذاهب و سمت.
راداکریشنان، سروپالی (1394). تاریخ فلسفه شرق و غرب، ترجمه: خسرو جهانداری، تهران: علمی و فرهنگی.
زنر، آر. سی. (1384). طلوع و غروب زرتشی‌گری، ترجمه: تیمور قادری، تهران: امیرکبیر.
سلیمی، مینا (1395). «مهرپرستی»، در: ادیان و مذاهب در ایران باستان، تهران: سمت.
سواتماراما، هاتایوگا پرادیپیکا (1399). تفسیر سوامی ساتیاناندا ساراسواتی، ترجمه: جلال موسوی‌نسب و بیتا هدایتی، تهران: فراروان.
شایگان، داریوش (1389). ادیان و مکتب‌های فلسفی هند، تهران: امیرکبیر.
شکری، هوشنگ (1394). آیین سلحشوری، تبریز: احرار.
شورتهایم، المار (1387). گسترش یک آیین ایرانی در اروپا، ترجمه: نادرقلی درخشانی، تهران: ثالث.
صادقی‌ شهپر، علی (1389). «مراتب سمادهی در مکتب یوگای پاتنجلی»، در: پژوهش‌نامه ادیان، س4، ش8، ص37-56.
فولتس، ریچارد (1390). گذار معنویت از ایران‌زمین، ترجمه: جمعی از مترجمان، قم: ادیان.
فونتانا، دیوید (1385). روان‌شناسی دین و معنویت، ترجمه: ا. ساوار، قم: ادیان.
کومون، فرانتس (1393). آیین پر راز و رمز میترایی، ترجمه: هاشم رضی، تهران: بهجت.
مرکلباخ، راینهولد (1394). میترا: آیین و تاریخ، ترجمه: توفیق گلی‌زاده و ملیحه کرباسیان، تهران: اختران.
میراحمدی، مریم (1393). تاریخ تحولات ایران‌شناسی در دوران باستان، تهران: اساطیر.
ورمازرن، مارتین (1393). آیین میترا، ترجمه: بزرگ نادرزاده، تهران: چشمه.
هومباخ، هلموت (1385). «میترا در هندوستان و مغنان هندویی»، در: دین مهر در جهان باستان: مجموعه گزارش‌های اولین کنگره بین‌المللی مهرشناسی، ترجمه: مرتضی ثاقب‌فر، تهران: توس.
هینلز، جان (1396). شناخت اساطیر ایران، ترجمه: ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.
یامااوچی، ادوین. ام. (1393). ایران و ادیان باستانی، ترجمه: منوچهر پزشک، تهران: ققنوس
Clauss, Manfred (2000). The Roman Cult of Mitras, trans: Richard Gordon, UK: Edinburgh University Press.
Dasgubta, Surendranth (1957). A Histore of Indian Philosophy, Cambridge: Cambridge University Press.
Eliade, Mircea (2005). “Yoga”, in: Encyclopedia of Religion, edited by: Lindsay Jones, second edition, vol. 14, Thomson, Gale.
Gordon, Richard (2005). “Mithraism”, in: Encyclopedia of Religion, edited by: Lindsay Jones, second edition, vol. 9, Thomson, Gale.
Mazhjo, Nina (2021). “Being Mithraist: Embracing Other in the Roman Cultural Milieu”, in: Community and Identity at the Edges or the Classical World, edited by: Aron W. Irvin, US: Wiley Blacwell.
Prophyry (1917). On the Cave of the Nimphs, trans: Thomas Taylor, London.
St. Jrom (1933). Selected Letters, trans: F. A. Wrigt, M. A, London: Willism Heinemann.
Vyasa (1907). The Yoga Darshna, The Sutras of Patanjli with the Bhasya of Vyasa, With notes from Vachaspata Misrs and Others, Trans: Gangaatha Jha, Bomby.