فهم مخاطب از معنای هنر اسلامی بر اساس سنّت حکمی و عرفانی و تبیین اقتضائات آن با استناد به مرصاد العباد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت هنر دینی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 دانشیار گروه فلسفه هنر، مؤسسه آموزش عالی هنر و اندیشه اسلامی، قم، ایران

3 مربی گروه حکمت هنر دینی، مؤسسه آموزش عالی هنر و اندیشه اسلامی، قم، ایران

10.22034/jrr.2023.314350.1945

چکیده

مقالهٔ حاضر در پاسخ به این پرسش که «فهم مخاطب» از هنر اسلامی چگونه محقّق می‌شود، شکل گرفته است. پرسش مذکور نیز به واسطهٔ اتخاذ «رویکرد حِکمی و عرفانی» در خوانش هنر، قابلیّت مطرح‌شدن یافته است. می‌دانیم مواجهه با هنر از دریچهٔ رویکردهای مختلف، نتایج متفاوتی در پی دارد؛ نخستین نتیجهٔ اتخاذ رویکرد حِکمی و عرفانی، قائل‌بودن به «صورت» و «معنا» در متن هنر است. وانگهی، فهم محتوای نهفته در صورت آثار به‌سادگیِ ادراک فُرم محسوس که مهم‌ترین شرط آن، سلامتِ حواس مخاطب است، میسّر نمی‌شود. شرح چگونگی نیل مخاطب به معرفت و فهم معنای نهفته در صورت آثار، هدف نگارنده از این پژوهش است؛ چراکه می‌دانیم از میان تمام مخاطبان آثار هنرهای معناگرای اسلامی، همگی قادر به «فرارَوی از فرم» و «دریافت محتوا» نیستند، بلکه «تحقّق شروطی» لازم است تا مخاطب بتواند با تأمین آن، به «فهم هنر اسلامی» و معرفت حقیقتِ متجلّی در زیباییِ صورت آن، نائل گردد. آشکارگی این شروط، به مدد تحلیل و با استناد به داده‌هایی که از طریق کتاب‌خانه‌ای گرد آوردیم، محقّق شده است. پژوهش حاضر در گام نخست، «چیستی هنر» و در گام دوم، «چگونگی فهم آن» را تشریح می‌کند؛ سپس شروطی که تحقّق فهم مخاطب، مستلزم تهیّأ آن است، با استناد به مرصاد العباد، از «شناخته‌شده‌ترین منابع حکمی و عرفانی» بیان می‌شود که فصلی از آن درباره «محترفه و اهل صنایع» است

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Audience's Understanding of the Meaning of Islamic Art Based on Philosophical and Mystical Tradition and Explaining Its Requirements by Referring to Mersad al-Ebad

نویسندگان [English]

  • Sepideh Maleki 1
  • Seyyed Razi Mousavi gilani 2
  • Ahmad Shahdadi 3
1 PhD Student in Wisdom of Religious Art, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Associate Professor, Department of Art Philosophy, Higher Education Institute of Islamic Art and Thought, Qom, Iran
3 Instructor, Department of Wisdom of Religious Art, Higher Education Institute of Islamic Art and Thought, Qom, Iran
چکیده [English]

The present study aims to answer how the audience's understanding of Islamic art is realized. This question has been raised due to the adoption of a philosophical-mystical approach to studying art. We know that studying art from various perspectives can lead to different results. The first result of adopting a philosophical-mystical approach is to accept "form" and "meaning" in art content. Moreover, understanding the hidden content behind the form of artwork is not as simple as perceiving the tangible form, the most important prerequisite of which is the health of the audience's senses. The purpose of this research is to explain how the audience can reach the knowledge and understanding of the hidden meaning behind the form of artwork. We know that not all audiences of meaningful Islamic artwork can go beyond the form and realize the content. However, certain conditions must be fulfilled so that the audience can understand Islamic art and know the truth manifested in its beauty. These conditions are clarified through analysis and citing library data. In the first step, the current research explains "what is art" and in the second step, "how to understand it". Then, the conditions of the audience's understanding are stated by referring to Mersad al-Ebad, one of the most well-known religious and mystical sources, a chapter of which is about artisans and professionals

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Art
  • Philosophical and Mystical Tradition
  • Art and Mysticism
  • Mersad al-Ebad

مراجع

قرآن مجید.
ابن ادریس، محمد بن احمد (1417). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، مؤسسة النشر الاسلامی، ج2.
ابن عربی، محیی الدین (1420). الفتوحات المکیة، ضبطه و صحّه و وضع فهارسه: احمد شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، ج1.
باباشاه اصفهانی (1391). آداب المشق، پژوهش: حیدرضا قلیچ‌خانی، تهران: پیکره.
جزیری، عبد الرحمن؛ مازح، یاسر؛ عریض، علی حسن؛ غروی، محمد (1419). الفقه علی المذاهب الاربعة و مذهب اهل البیت (ع)، بیروت: دار الثقلین، ج2.
حکمت، نصرالله (1393). حکمت و هنر در عرفان ابن‌عربی، تهران: فرهنگستان هنر.
خسروپناه دزفولی، عبدالحسین (1396). جستاری در عرفان نظری و عملی، قم: بوستان کتاب.
دیکی، جورج (1393). هنر و ارزش، ترجمه: مهدی مقیسه، تهران: فرهنگستان هنر.
رازی، نجم الدین ابوبکر (1395). مرصاد العباد، مصحح: عزیزالله علی‌زاده، تهران: فردوس.
سجادی، سید ضیاء‌الدین (1393). مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف، تهران: سمت.
سلار دیلمی، حمزة بن عبد العزیز (1414). المراسم العلویة فی الاحکام الانبویة، تحقیق: محسن حسینی امینی، بیروت: دار الحق.
طوسی، محمد بن حسن (1400). النهایة فی مجرد الفقه والفتاوی، بیروت: دار الکتاب العربی.
فرزان‌یار، حمیدرضا (1389). «اهمیت هنرهای سنتی برای زندگی مسلمانان در دنیای متجدد»، در: جاویدان خرد، ش3، ص5-10.
کارول، نوئل (1392). درآمدی بر فلسفهٔ هنر، ترجمه: صالح طباطبایی، تهران: فرهنگستان هنر.
کُربن، هانری (1398). «معنای موسیقایی عرفان ایرانی»، ترجمه: ان‌شاءالله رحمتی، در: دانش‌نامه زیبایی‌شناسی و فلسفه هنر، تهران: سوفیا، ص421-425.
کرمانی، اوحدالدّین (1366). دیوان رباعیّات اوحدالدّین کرمانی، به کوشش: احمد ابومحبوب، تهران: سروش.
کوماراسوامی، آناندا (1393). فلسفهٔ هنر مسیحی و شرقی، ترجمه: امیرحسین ذکرگو، تهران: فرهنگستان هنر.
لاهیجی، شمس‌الدین محمد یحیی (1385). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، به کوشش: محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: زوار.
لاهیجی، محمد بن یحیی (بی‌تا). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، محقّق: میرزا محمد ملک الکتاب، بمبئی: نشر علم، در: noorlib.ir
لیمن، اولیور (1393). درآمدی بر زیباشناسی اسلامی، ترجمه: محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: ماهی.
مایل هروی، نجیب (1372). اندر غزل خویش نهان خواهم گشتن (سماع‌نامه‌های فارسی)، تهران: نی.
نصر، سید حسین (1394). هنر و معنویت اسلامی، ترجمه: رحیم قاسمیان، تهران: حکمت.
هنفلینگ، اُسوالد (1393). چیستی هنر، ترجمه: علی رامین، تهران: هرمس.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار