نظریه محرومیت و گرایش ایرانیان به جنبش‌‌های نوپدید دینی (مورد پژوهشی: گرایش به اکنکار در شهر تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دین‌پژوهی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استادیار گروه دین‌پژوهی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

3 استادیار گروه دین‌پژوهی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

10.22034/jrr.2024.334247.2004

چکیده

معنویت‌گرایی جدید پدیده‌ای جهانی است که ریشه در تحولات دینی،‌ سیاسی و فرهنگی جهان دارد. محققان در بررسی دلایل ظهور چنین پدیده‌ای، به عواملی چون پیشرفت تکنولوژی ارتباطات، مدرنیته، چالش‌های فکری و اعتقادی مقابل ادیان نهادینه و مطالبات جمعی در قالب دفاع از آزادی عقیده و دین اشاره دارند. اما این نوع تحلیل‌ها در سطح کلان و بدون توجه به خود کنشگر یا با کم‌توجهی به او انجام شده است. این مقاله در سطح خرد به یک بُعد از ابعاد گرایش به جنبش نوپدید دینیِ (New Religious Movement) اکنکار (Eckankar) در تهران محدود است که در آن نویسندگان می‌کوشند با تکیه بر نظریه «محرومیت» (Deprivation Theory) و نزدیک‌شدن به ذهنیت کنشگر، درکی جدیدتر از چرایی گرایش به این جنبش را حاصل کند. داده‌ها با دو روش بررسی منابع موجود و مصاحبه عمیق با گروندگان به اکنکار نشان می‌دهند گروندگان در یک یا چند حیطه از زندگی فردی و اجتماعی خود، خلأ و محرومیتی را احساس کرده‌‌اند؛ از این‌رو به اکنکار پیوسته‌اند که آن را نوعی جبران‌کننده در برابر احساس محرومیت یافته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Deprivation Theory and Iranians’ Propensity for New Religious Movements: A Case Study on Inclination toward Eckankar in Tehran

نویسندگان [English]

  • Parvin Kazemzadeh 1
  • Bagher Talebi Darabi 2
  • Allahkaram karamipoor 3
1 PhD student, Religious Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Assistant professor, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
3 Assistant professor, Religious Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran.
چکیده [English]

New spiritualism is a worldwide phenomenon influenced by religious, political, and cultural developments across the globe. Existing studies on the origins of this phenomenon often examine factors such as advancements in communication technology, the impact of modernity, intellectual and doctrinal challenges faced by established religions, and collective demands for the protection of freedom of belief and religion. However, these analyses typically operate on a macro level, overlooking the individual agents themselves. In this article, we present a micro-level analysis, focusing on a specific facet of the new religious movement—the inclination towards Eckankar in Tehran. Our approach draws on deprivation theory as we delve into the minds of the agents to gain a nuanced understanding of why there is a leaning towards this particular movement. Unlike previous studies, we concentrate on the individual experiences of those drawn to Eckankar, conducting in-depth interviews and exploring available sources. The data reveals that these agents perceived a gap and a sense of deprivation in at least one aspect of their individual and social lives. Consequently, their conversion to Eckankar can be seen as an attempt to address and compensate for this feeling of deprivation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • new religious movements
  • Eckankar
  • Tehran
  • deprivation theory

مراجع

احمدی، حبیب (۱۳۷۷ ش)؛ نظریه‌های انحرافات اجتماعی؛ شیراز: نشر رز.
اسملسر، نیل (1380 ش)؛ تئورى رفتار جمعى؛ ترجمه: رضا دژاکام؛ تهران: مؤسسه یافته‌هاى نوین با همکارى مؤسسه نشر دواوین.
ببی، ارل (۱۳۸۴ ش)؛ روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی؛ ترجمۀ: رضا فاضل؛ تهران: سمت.
پورسید آقایی، مسعود (۱۳۹۴ ش)؛ «مشرق موعود»؛ مؤسسه آینده روشن، پژوهشکده مهدویت، ش ۳۵.
ترکی، سیمین و آرزو محمدی (۱۳۹۶ ش)؛ «بررسی علل و آسیب‌شناسی گرایش نوجوانان به جریان‌های انحرافی نوظهور»؛ مجموعه مقالات هشتمین کنفرانس بین المللی روان‌شناسی و علوم اجتماعی؛ تهران: دانشگاه تهران.
توئیچل، پال (۱۳۷۸ ش)؛ اکنکار کلید جهان‌های اسرار؛ ترجمه: هوشنگ اهرپور؛ تهران: انتشارات سی‌‌گل.
ــــــــــــــ (۱۳۷۹ ش)؛ سرزمین‌های دور؛ ترجمه: هوشنگ اهرپور؛ تهران: انتشارات نگارستان کتاب.
ــــــــــــــ (۱۳۸۰ ش)؛ واژه‌نامه اکنکار؛ ترجمه: یحیی فقیه؛ تهران: انتشارات سی‌گل.
جعفری، زین‌العابدین (1386 ش)؛ «بررسی عوامل اجتماعی مرتبط با گرایش دانشجویان دانشگاه‌های تهران به جنبش‌های دینی جدید»؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته جامعه‌شناسی، دانشکده علوم انسانی و علوم اجتماعی، دانشگاه مازندران، راهنما: دکتر محمداسماعیل ریاحی.
جناب‌زاده، علی‌اکبر و حمید حشمدار (۱۳۹۰ ش)؛ اکنکار فرقه‌ای در مرداب گمراهی؛ تهران: ساحل اندیشه.
ساروخانی، باقر (۱۳۷۵ ش)؛ روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی؛ ج ۱، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
طالبی دارابی، باقر (۱۳۸۲ ش)؛ «آشنایی با ادیان جدید: اکنکار (دین نور و صوت)»؛ مجله ‎اخبار ادیان، سال اول، ش ۲.
ــــــــــــــ (۱۳۹۰ ش)؛ «گونه‌شناسی سازمان‌های دینی (کلیسا، مذهب، فرقه و کیش»؛ قم: مجله مطالعات معنوی، ش اول.
کلمپ، هارولد (۱۳۷۹ ش)؛ روح‌نوردان سرزمین‌های دور؛ ترجمه: هوشنگ اهرپور؛ تهران: مشعل آزادی.
کیانی، محمدحسین (۱۳۸۵ ش)؛ «نقد و نگاهی بر مبانی نظری اکنکار»؛ آیین سلوک، شماره بهار.
لین، دیوید کریستوفر (۱۳۸۷ ش)؛ ناگفته‌های اکنکار و پال توئیچل؛ ترجمه: شهرام قلی‌زاده، تهران: جامعه‌نگر.
مدنی، آزاده و سیدعلی مدنی (1388 ش)؛ «بررسی و نقد الهیات اکنکار با مقدمه‌ای بر آسیب‌شناسی نقد عرفان‌های مدرن»؛ آیین سلوک.
مشایخی، مصطفی (‌۱۳۹۳ ش)؛ «تبیین زمینه‌های فرهنگی اجتماعی گرایش به جنبش‌های نوپدید دینی در ایران (با تأکید بر عرفان حلقه و اکنکار)»؛ پایان نامه دکتری، رشته مطالعات فرهنگی، دانشکده علوم اجتماعی و فرهنگی،‌ تهران: دانشگاه جامع امام حسین (ع)، راهنما: دکتر بهزاد حمیدیه.
Bader, Chris, Demaris, Alfred (1996) A Test of the Stark-Bainbridge Theory of Affiliation with Religious cults and sects, Journal of the Scientific Study of Religion, Journal of the Scientific Study of Religion, Vol. 35, No. 3.
Bibby, Reginald W., Merlin B. Brinkerhoff (1974) Sources of Religious Involvement: Issues for Future Empirical Investigation, Journal of Review of Religious Research, Vol. 15: No. 2.
Glock, Charles (1964) The Role of Deprivation in the Origin and Evolution of Religious Groups, New York: Oxford University Press.
Glock, Charles and Rodney Stark (1965) Religion and Society in tension, Rand McNelly, Chicago.
Johnson, Ford (2003) Confessions of a God Seeker, “ONE” Publishing.
Lane, David C. (1978) The making of a spiritual movement The untold story of Paul Twitchell and Eckankar, University of California, USA.
Lane, David C. (1983) The making of a spiritual movement The untold story of Paul Twitchell and Eckankar, Del Mar Press, California, USA.
Maclnnis, Donna Lee (1995) Spiritual Practices and Anxiety Disorders: A pilot study of the management andresolution of anxiety disorders using the practices of the path of the light and sound of God, Institute of Transpersonal Psychology, Palo Alto, California.
Pye, Robert (2009) Eighteen New Age Lies and the Cult of Eckankar, Rtrieved from https://docureader.com/book/ey5k9ll144wd/eighteen-new-age-lies-amp-the-cult-of-eckankar
Stark, Rodney (1977) Must all Religion Be Supernatural? Bryan Wilson (ed.), The Social Impact of New Religions, New York: Rose of Sharon Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار