بررسی مقایسه‌ای دانش اهریمن در اندیشه زروانی و سنت اسکاندیناوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، زبان وادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران.

4 استادیار گروه زبان و ادبیات عرب، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران

10.22034/jrr.2024.317214.1953

چکیده

بررسی میزان دانش اهریمن در تقابل با اهوامزدا از دیدگاه آیین زروانی و همچنین مقایسه آن با باورها و سنت‌های اسکاندیناوی موضوعی است که بدان پرداخته نشده است. بر اساس اندیشه زروانی، اهریمن فرزند ناخواستۀ ‌زروان، نادان، پس‌دانش و کندذهن است و اهورامزدا فرزند دلخواه و محبوب او اسراردان، روشن، آگاهِ مطلق و همه‌آگاه است. اهریمن در متون و سنت‌های کهن اسکاندیناوی نیز اسراردان، بادانش، زیرک، نوآور و ابزارساز است؛ به ‌گونه‌ای که گاه حتی با دانش خود گره‌گشای مشکلات خدایان می‌باشد. در مقالۀ حاضر کوشیده‌ شده است با دیدی منتقدانه و بر اساس مستندات و اندیشه‌های مستخرج از شاهنامه فردوسی و سایر منابع کهن، دیدگاه زُروان دربارۀ دانش اهریمن بررسی شود و با روش اثباتی و بر اساس تحلیل محتوا، نخست نشان داده می‌شود ویژگی‌های اهریمن از نظر دانش و اسراردانی در متون کهن و پهلوانی ایران در مقایسه با شاهنامه چگونه است؟ همچنین این ویژگی چه پیوندی با دانش اهریمن در متون و سنت‌های اسکاندیناوی دارد؟ در این پژوهش متون و ابیاتی که آشکارا بر دانش اهریمن در کهن باورهای ایرانی و اسکاندیناوی گواهی می‌دادند، به گونه مقایسه‌ا‌ی بررسی شده است. در پایان این نتیجه حاصل شد اهریمن آن‌گونه که زروان خدا پیش‌‌بینی می‌کرد، نادان و کم‌هوش نیست و با استناد به همین شواهد بهره ‌بالایی از دانش، آینده‌نگری و آگاهی و اطلاع از آینده نیز دارد؛ همچنین اهریمن در متون و سنت‌های‌ کهن اسکاندیناوی نه‌تنها پس‌دانش و نادان نیست، بلکه خود را اسراردان، بادانش، باهوش، نوآور و ابزارساز و گاه ‌گره‌گشا می‌نمایاند. درمجموع می‌توان گفت میزان دانش اهریمن ایرانی با توجه به تنوّع آفرینش‌گری و عمله و اعمال هوشیارانه او، بیشتر و چشمگیرتر از میزان دانش اهریمن اسکاندیناوی است.



کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Ahriman’s Knowledge in Zurvanism and the Scandinavian Tradition

نویسندگان [English]

  • abdollah babaahmadian 1
  • sima Mansouri 2
  • Masoud pakdel 3
  • farzaneh rahmanian rahmanian 4
1 PhD student, Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Ramhormoz Branch, Ramhormoz, Iran
2 Assistant professor, Department of Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Ramhormoz Branch, Ramhormoz, Iran
3 Assistant professor, Department of Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Ramhormoz Branch, Ramhormoz, Iran.
4 Assistant professor, Department of Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Ramhormoz Branch, Ramhormoz, Iran
چکیده [English]

The issue of Ahriman’s knowledge versus Ahura Mazda’s knowledge from the perspective of Zurvanism and its comparison with Scandinavian beliefs and traditions has not been examined so far. According to Zurvanism, Ahriman was an unwanted child of Zurvan, portrayed as dumb, stupid, and unintelligent, while Ahura Mazda, his favored child, was knowledgeable of secrets, enlightened, absolutely aware, and omniscient. In ancient Scandinavian texts and traditions, Ahriman or the demon is depicted as knowledgeable of secrets, smart, inventive, and skilled in instrument-making, such that his wisdom occasionally resolves the problems of gods. The present article adopts a critical view, relying on evidence extracted from Ferdowsi’s Shahnama (Book of Kings) and other ancient sources to explore the Zurvanist perspective on Ahriman’s knowledge. Drawing upon a verification methodology and employing content analysis, we initially elucidate the characteristics of Ahriman concerning knowledge and awareness of secrets in Iranian ancient heroic texts in comparison to Shahnama. Moreover, we explore the connections that these characteristics have with Ahriman’s knowledge in Scandinavian texts and traditions. This research provides a comparative study of the texts and verses that evidently attest to Ahriman’s knowledge in ancient Iranian and Scandinavian beliefs. Finally, we conclude that Ahriman was not unintelligent, as Zurvan the deity predicted. Given the evidence at hand, Ahriman possessed a significant share of knowledge, foresight, awareness, and knowledge of the future. Furthermore, in ancient Scandinavian texts and traditions, Ahriman is not portrayed as dumb and stupid; instead, he presents himself as knowledgeable of secrets, intelligent, inventive, skillful in instrument making, and at times, a problem-solver. Overall, it may be said that, considering the variety of his creation and intelligent acts, Ahriman’s knowledge surpasses that of the Scandinavian demon.



کلیدواژه‌ها [English]

  • Zurvanism
  • knowledge
  • Ahriman
  • knowledge of secrets
  • Scandinavian traditions

مراجع

ابوالقاسمی، محسن (۱۳۸۳ ش)؛ دین‌ها و کیش‌های ایرانی در دوران باستان به روایت شهرستانی؛ چ اول، تهران: هیرمند.
اجاکه، علی‌اکبر، سیروس شمیسا و عبدالرضا مدرس‌زاده (1398 ش)؛ «مضامین نمادین شاهنامه در آثار هنری مازندران»؛ مطالعات هنر اسلامی، سال 15، ش 34.
اسکندری، منصوره و عبدالحسین طریقی (۱۴۰۰ ش)؛ «اهمیت جایگاه نیروهای خیر و شر در کیهان‌شناسی و انسان‌شناسی زرتشتی»؛ مجله پژوهش‌های اعتقادی کلامی، فصل بهار، ش 41.
اکبری مفاخر، آرش (۱۳۸۸ ش)؛ «کردارشناسی اهریمن در پادشاهی جمشید»؛ مجله ‌علمی پژوهشی جستارهای نوین ادبی؛ فصل بهار، ش 1، پیاپی 164.
ــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۹ ش)؛ اهریمن‌شناسی ایرانی؛ تهران: ترفند.
الیاده، میرچا (1388 ش)؛ شمنیسم، فنون کهن خلسه؛ ترجمه: محمدکاظم مهاجری؛ چ دوم، قم: نشر ادیان.
امان، حسین (1395 ش)؛ بررسی بنیان سه کنشی حماسه ‌ملی ایران؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
اوستا، وندیداد (۱۳۸۹ ش)؛ گزارش جلیل دوستخواه؛ چ پانزدهم، ج ۲، تهران: مروارید.
بنونیست، امیل (۱۳۷۷ ش)؛ دین ایرانی بر پایه متن‌های معتبر یونانی؛ ترجمه: بهمن سرکاراتی؛ تهران: قطره.
بهار، مهرداد (۱۳۷۷ ش)؛ از اسطوره تا تاریخ؛ گردآورنده: ابوالقاسم اسماعیل‌پور؛ تهران: چشمه.
بیرلین، ج، ف (1386 ش)؛ اسطوره‌‌های موازی؛ تهران: مرکز.
پرتو، بابک (۱۳۹۳ ش)؛ اسطوره و آیین؛ تهران: کتابدار.
پرنیان، موسی و علی‌رضا بهمنی (1391 ش)؛ بررسی و تحلیل نمادهای بخش اساطیری شاهنامه؛ تهران: سمت.
پیج، ر.ی (۱۳۸۷ ش)؛ جهان اسطوره‌ها؛ چ دوم، تهران: مرکز.
پیر بایار، ژان (۱۳۸۷ ش)؛ رمزپردازی آتش؛ ترجمه: جلال ستاری؛ چ دوم، تهران: مرکز.
تفضلی، احمد (۱۳۷۶ ش)؛ تاریخ ادبیات ایران قبل از اسلام؛ چ دوم، تهران: سخن.
ثاقب‌فر، مرتضی (۱۳۸۵ ش)؛ دین مهر در جهان باستان؛ چ اول، تهران: طوس.
خرمشاهی، بهاء‌الدین (۱۳۷۲ ش)؛ دین‌پژوهی؛ تهران: بینا.
دادگی، فرنبغ (1395 ش)؛ بندهش؛ گزارش مهرداد بهار؛ چ پنجم، تهران: توس.
دریایی، تورج (۱۳۷۷ ش)؛ «اهریمن و دیوان در متون پهلوی»؛ ایران‌شناسی، سال 10، ش 1.
دوشن گیمن، ژاک (۱۳۷۸ ش)؛ اورمزد و اهریمن و ماجرای دوگانه‌باوری در عهد باستان؛ ترجمه: عباس باقری؛ تهران: فرزان‌‌روز.
دیویدسون، آلیس (۱۳۸۵ ش)؛ شناخت اساطیر اسکاندیناوی؛ ترجمه: باجلان فرخی؛ تهران: اساطیر.
رضی، هاشم (۱۳۸۱ ش)؛ آیین میترا؛ ج 1، تهران: بهجت.
ــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۱ ش)؛ دانشنامه ایران باستان؛ چ اول، تهران: سخن.
زنر، آر.سی (۱۳۸۴ ش)؛ زروان یا معمای زرتشتی‌گری؛ ترجمه: تیمور قادری؛ تهران: امیرکبیر.
ستاری، جلال (1390 ش)؛ پژوهشی در قصۀ سلیمان و بلقیس؛ چ سوم، تهران: مرکز.
ــــــــــــــــــــــ (۱۳۹۱ ش)؛ جهان اسطوره‌شناسی؛ چ سوم، تهران: مرکز.
سرکاراتی، بهمن (۱۳۸۵ ش)؛ سایه‌‌های شکارشده؛ تهران: طهوری.
شعبانلو، علیرضا (1391 ش)؛ «بازتاب اسطوره آفرینش در آیین زروانی در داستان اکوان دیو»؛ مجله ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، فصل بهار، ش 26.
صفاری، نسترن (۱۳۸۳ ش)؛ موجودات اهریمنی در شاهنامه؛ تهران: جام‌گل.
فردوسی، ابوالقاسم (1393 ش)؛ شاهنامه فردوسی؛ به‌ کوشش: سعید حمیدیان؛ چ سیزدهم، تهران: قطره.
کریستین‌سن، آرتور (۱۳۸۶ ش)؛ نمونه‌‌های نخستین انسان و نخستین شهریار؛ ترجمه: آموزگار و تفضلی؛ چ سوم، تهران: چشمه.
کزازی، میرجلال‌الدین (۱۳۷۶ ش)؛ رؤیا، حماسه، اسطوره؛ تهران: مرکز.
کومن، فرانس (1390 ش)؛ آیین پررمزوراز میترایی؛ ترجمه: هاشم رضی؛ تهران: بهجت.
گریشمن، رومی (۱۳۴۹ ش)؛ ایران از آغاز تا اسلام؛ ترجمه: محمد معین؛ تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
گریمال، پیر (۱۳۶۷ ش)؛ فرهنگ اساطیر یونان و رم؛ ترجمه: بهمنش؛ ج 1، تهران: امیرکبیر.
گیتا (بهگود گیتا) (۱۳۸۵ ش)؛ ترجمه: محمدعلی موحد؛ چ سوم، تهران: خوارزمی.
مختاریان، مینا (1396 ش)؛ جلوه‌های اهریمنی شاهنامه فردوسی و نگارگری ایرانی؛ چ اول، تهران: خانه هنرمندان زبان فارسی.
مطهری، مرتضی (1390 ش)؛ عدل الهی؛ چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم.
میرفخرایی، مهشید (۱۳۷۶ ش)؛ روایت پهلوی؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
میری، محمدرضا (۱۳۹۹ ش)؛ «نیروهای اهریمنی در شاهنامه و تظاهرات آنها»؛ مجله سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، آبان ماه، ش 54.
مینوی خرد (۱۳۸۵ ش)؛ ترجمه: احمد تفضلی، به کوشش: ژاله آموزگار؛ چ چهارم، تهران: توس.
نیبرگ، ساموئل (۱۳۵۹ ش)؛ دین‌های ایران باستان؛ ترجمه: سیف‌الدین نجم‌آبادی؛ تهران: مرکز مطالعه فرهنگ‌ها.
وامقی، ایرج (۱۳۷۸ ش)؛ نوشته‌های مانی و مانویان؛ چ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری.
هینلز، جان راسل (1386 ش)؛ شناخت اساطیر ایران؛ ترجمه: احمد تفضلی، ژاله آموزگار؛ چ یازدهم، تهران: چشمه.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار