تولّد اسرارآمیز و اجتباء در ماجرای سلیمان (ع) با تکیه بر قصص قرآن و تورات، همراه با خوانش اسطوره اوستایی جم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ، دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

برخی عناصر داستانی شخصیتی به نام جم/یم که در کتاب اوستا موجود است، شباهت‌های صوری بسیار با قصص توراتی و قرآنی مربوط به سلیمان (ع) دارد؛ همان‌گونه که تصور می‌شود، داستان جم/یم در شاهنامه به دلیل شباهت بسیار، می‌تواند نمادی از داستان سلیمان (ع) نیز باشد. دو مبحث «تولد اسرارآمیز» و «اجتباء» که در این پژوهش، مرتبط با خوانش‌های موجود درباره این دو شخصیت بدانها می‌پردازیم، یا در مطالعات پیشین مغفول مانده یا بدون مقایسۀ مطالب موجود در قرآن کریم، تورات، اوستا و بی‌توجه به برخی جنبه‌های اساسی دیگر نگاشته شده است. مقاله حاضر در پی این هدف است که شباهت‌های روایات در دو جنبه از جنبه‌های محل بحث را به ‌صورت ریشه‌ای بررسی و تحلیل کند. روش پژوهش در مقاله حاضر، تحلیل محتوای روایت‌های موجود در قرآن، تورات و اوستا از طریق مراجعه مستقیم خواهد بود. در عین حال، از تفاسیر معتبر نیز برای تحلیل آیات قرآنی بهره می‌بریم. نتایجی که از این پژوهش با استفاده از روایت‌شناسی داستانی حاصل خواهد شد، خواننده را از طریق مطالعه تطبیقی با بخش‌های جدیدی از جنبه‌های جالب و نسبتاً مشابه زندگانی جم در اوستا و سلیمان (ع) در متون الاهی، آشنا می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Mysterious Birth and Choice in the Story of Solomon in the Stories of the Quran and the Torah with a Reading of the Avestan Myth of Jam

نویسنده [English]

  • Alireza Soleymanzadeh
استادیار گروه تاریخ، دانشگاه سیستان و بلوچستان
چکیده [English]

Some elements of the story of a character called “Jam” or “Yam” in Avesta are formally similar to stories in the Torah and the Quran concerning Solomon. As can be imagined, the story of Jam/Yam in Shahnama can be a symbol of Solomon for remarkable similarities between the two. The two issues of “mysterious birth” and “choice” I deal with in this research as relevant to extant readings of the two characters were either overlooked in previous studies or discussed without a comparison of contents in the Quran, the Torah, and Avesta and without consideration of certain other fundamental aspects. In the present paper, I aim to radically consider and analyze the similarities between the stories in the two above dimensions. The method is to analyze the content of narrations in the Quran, the Torah, and Avesta. In the meanwhile, I deploy reliable exegeses of Quranic verses. The findings via fictional narratology introduces the reader to new aspects of the interesting and rather similar lifes of Jam in Avesta and Solomon in divine scriptures through a comparative study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Quran
  • the Torah or Old Testament
  • Avesta
  • Solomon
  • Jam (Ya or Jamshid)

منابع

قرآن کریم.
آذرفرنبغ پسر فرخزاد و آذرباد پسر امید (۱۳۸۱). کتاب سوم دینکرد، ترجمه: ف‍ری‍دون ف‍ض‍ی‍لت، ت‍ه‍ران: ف‍ره‍ن‍گ ده‍خ‍دا‫.
ادی، سم‍وئ‍ی‍ل ک‍ن‍دی (۱۳۸۱). آی‍ی‍ن ش‍هریاری در ش‍رق، ترجمه: ف‍ری‍دون ب‍دره‌ای، ت‍ه‍ران: ع‍لمی‌ف‍ره‍ن‍گ‍ی‫.
انصاری‌ هروی، عبداللّه بن محمد (۱۳۸۶). تقریرات ابواسماعیل عبداللّه؛ طبقات الصوفیة، تصحیح و فهارس: محمد سرور مولایی، تهران: توس.
اوست‍ا: ک‍ه‍ن‌ت‍ری‍ن س‍روده‍ا و م‍ت‍ن‌ه‍ای‌ ای‍رانی (۱۳۷1). گ‍زارش و پ‍ژوه‍ش: ج‍ل‍ی‍ل دوست‌خ‍واه، ت‍ه‍ران: م‍رواری‍د‫، ج2.
ای‍ون‍س،‌ ورون‍ی‍ک‍ا (۱۳۷۳). ش‍ناخ‍ت اس‍اطی‍ر ه‍ن‍د، ت‍رجم‍ه:‌ باج‍لان ف‍رخی، ت‍ه‍ران: اس‍اطی‍ر‫.
پطروسیان، روبرت (1383). «سومه نزد ارمنیان»، ترجمه: علی‌رضا سلیمان‌زاده، در: فصل‌نامه فرهنگی پیمان، س8، ش30، ص48-69.
ثقفی تهرانی، محمد (1398). تفسیر روان جاوید، تهران: برهان، ج2.
جام‍اس‍پ ‌ج‍ی (1382). متن‌های پهلوی، پژوهش: سعید عریان، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور‫.
حسینی همدانی، سید محمدحسین (1404). تفسیر انوار درخشان، تهران: کتاب‌فروشی لطفی، ج14.
دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۴۲). لغت‌نامه، زیر نظر: محمد معین، تهران: دانشکده ادبیات دانشگاه تهران‫.
رام‍ای‍ن: کتاب م‍ق‍دس ه‍ن‍دوان (1350). ب‍ه ‌ک‍وش‍ش:‌ ع‍ب‍دال‍ودود اظه‍ر ده‍ل‍وی، تهران: ب‍نی‍اد ف‍ره‍ن‍گ ای‍ران، ج1.
روایت پ‍ه‍ل‍وی: م‍ت‍نی ب‍ه زبان ف‍ارسی م‍ی‍ان‍ه (۱۳۶۷‌). ت‍رجم‍ه:‌ م‍ه‍ش‍ی‍د میرفخرایی ت‍ه‍ران: مؤس‍س‍ه م‍طال‍ع‍ات و ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات ف‍ره‍ن‍گ‍ی‫.
روزن‍ب‍رگ، دون‍ا (۱۳۷8). اس‍اطی‍ر ج‍ه‍ان: داس‍تان‌ه‍ا و ح‍م‍اسه‌ه‍ا، ت‍رج‍مه: ع‍ب‍دال‍ح‍سی‍ن ش‍ری‍فیان، ت‍ه‍ران: اس‍اطی‍ر‫، ج2.
س‍ل‍ی‍مانی، ح‍سی‍ن (۱۳۸۴). ع‍دالت کی‍ف‍ری در آیی‍ن ی‍ه‍ود: م‍جم‍وع‍ه م‍قالات، قم: م‍رکز م‍طال‍عات و ت‍ح‍ق‍ی‍قات ادیان و مذاه‍ب، م‍رکز بی‍ن‌ال‍م‍ل‍ل‍ی گ‍ف‍ت‌وگ‍وی تم‍دن‌ه‍ا‫‌.
ش‍ارپ، رل‍ف ن‍ارم‍ن (1343). ف‍رمان‌‌ه‍ای شاه‍ن‍ش‍اهان ه‍خام‍ن‍ش‍ی، شیراز: دانشگاه پهلوی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1417). المیزان فی تفسیر القران الکریم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین قم، ج17 و 7.
طوسی، م‍ح‍م‍د ب‍ن ح‍س‍ن (1963). التبیان فی تفسیر القرآن، بی‍روت: دار اح‍ی‍اء الت‍راث ال‍ع‍ربی.
طیب، سید عبدالحسین (1378). أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات اسلام، ج11.
ف‍رن‍ب‍غ دادگی (1369). ب‍ن‍دهش، گ‍زارن‍ده:‌ م‍ه‍رداد ب‍هار، تهران: توس.
ف‍رن‍س،‌ م‍ری ل‍وی‍ئ‍ز ف‍ون (۱۳۸7). ف‍رآی‍ن‍د ف‍ردی‍ت در اف‍س‍ان‍ه‌ه‍ای پ‍ریان، ت‍رجم‍ه: زه‍را ق‍اض‍ی، ت‍ه‍ران: ش‍رکت س‍ه‍امی انت‍شار.
ف‍ری‍زر، جمی‍ز ج‍رج (1387). شاخ‍ۀ زری‍ن: پ‍ژوهشی در ج‍ادو و دی‍ن، ت‍رجم‍ه: ک‍اظم فیروزمند، ت‍هران: آگاه، م‍رکز بی‍ن‌ال‍م‍ل‍لی گ‍فت‌وگ‍وی تم‍دن‌ه‍ا ‫.
قرشی، علی‌اکبر (1377). تفسیر أحسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت، ج9.
ک‍تاب م‍ق‍دس (ع‍ه‍د ع‍ت‍ی‍ق و عه‍د ج‍دی‍د) (۱۳۸۰). ت‍رجم‍ه: ف‍اض‍ل‌خ‍ان ه‍م‍دانی، وی‍ل‍ی‍ام گ‍ل‍ن، ه‍ن‍ری م‍رت‍ن، ت‍ه‍ران: اس‍اطی‍ر‫.
کتاب‌هایی از عهد عتیق (کتاب‌های قانونی ثانی) (­1380). ترجمه: پیروز سیار، تهران: نی.
کریستن‌سن، آرتور امانوئل (1368). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌های ایرانیان، ت‍رجم‍ه: احمد ت‍ف‍ض‍ل‍ی، ژال‍ه آم‍وزگ‍ار، ت‍ه‍ران: ن‍ش‍ر ن‍و‫، ج2.
گ‍زی‍ده س‍رودهای ری‍گ‌ودا: ق‍دیمی‌ت‍ری‍ن سند زنده مذهب و جامعه هندو (1372). ت‍رجمه و تحقیق: م‍ح‍م‍درض‍ا ج‍لالی ‌نائ‍ی‍نی، ت‍هران: ع‍لمی‌ف‍ره‍ن‍گ‍ی‫.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیّة، ج19.
م‍هاب‍ه‍ارت: بزرگ‌ترین م‍ن‍ظوم‍ه ک‍ه‍ن‍ه م‍وج‍ود ج‍ه‍ان به ‌زبان سانسکریت (۱۳۸۰). ت‍رجمه:‌ می‍رغ‍ی‍اث‌الدی‍ن ع‍لی ق‍زوی‍نی، به اهتمام: م‍ح‍م‍درض‍ا ج‍لالی ن‍ائ‍ی‍نی، ت‍ه‍ران: طه‍وری، ج1.
مینوی خرد (۱۳۵۴). ترجمه: احمد تفضلی‫، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
نجفی خمینی، محمدجواد (1398). تفسیر آسان، تهران: انتشارات اسلامیّه، ج17.
وص‍ال شی‍رازی، میرزا اح‍م‍د وقار (بی‌تا). ت‍اری‍خ س‍لاطی‍ن ع‍جم، نسخه خطی کتاب‌خانه مرکزی دانشگاه تهران، شماره 24 مجموعه حکمت، ج1.
وی‍دنگ‍رن، گ‍ئ‍و (۱۳۷۷). دی‍ن‌ه‍ای ‌ای‍ران، ترجمه: م‍ن‍وچ‍ه‍ر ف‍ره‍ن‍گ، تهران:‌ آگ‍اهان ای‍ده.‌
هینلز، جان راسل (1384). شناخت اساطیر ایران، ترجمه: ژاله آموزگار و احمد تفضّلی، تهران: چشمه.
ی‍ون‍گ، ک‍ارل گ‍وس‍ت‍او (با همکاری ماری ل‍وی‍زف‍ون ف‍رانت‍س و دی‍گ‍ران) (۱۳۷۷). ان‍س‍ان و سم‍ب‍ول‌ه‍ای‍ش، ت‍رجم‍ه: م‍ح‍مود سل‍طان‍ی‍ه، ت‍هران: جامی‫.
Anklesaria, T. D. (ed.) (1913). The Dadistan-i Dinik, Part I, Pursishn I-XL, Bombay.
‌Kent, Roland Grubb (1953). Old Persian: Grammar, Texts, Lexicon, ‌New Haven: ‌American Oriental Society.
Nicolaus, Georg (2011). C. G. Jung and Nikolai Berdyaev: Individuation and the Person: A Critical Comparison, NY: Routledge.
Omidsalar, Mahmoud (2008). “Jamšid ii. Jamšid in Persian Literature,” In: Encyclopaedia Iranica, edited by Ehsan Yarshater, Vol. XIV, Fasc. 5. New York: Bibliotheca Persica Press (Encyclopaedia Iranica Foundation), pp. 522-528.
Skjaervo, ProdsOktor (2012). “'Jamšid i. Myth of Jamšid,” In: Encyclopaedia Iranica, edited by Ehsan Yarshater, Vol. XIV, Fasc. 5, New York: Bibliotheca Persica Press (Encyclopaedia Iranica Foundation), pp. 501-522.