نمادِ «مرکز» در کیهان‌شناسی اساطیری ایرانی و سنجش آن با کیهان‌شناسی یهودی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آیت‌اللّه بروجردی، بروجرد

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی قم

چکیده

 یکی از موضوعات مهم در اسطوره‌شناسی و دین‌پژوهی تطبیقی که جنبه جهانی دارد و در همه ملل و اقوام دیده می‌شود، موضوع مرکز است. مرکز در حقیقت محوری است مینوی و قدسی که انسان به واسطه آن، به نوزایی و تشرّف می‌رسد و به امری والا، نائل می‌آید. مرکز، ممکن است شخص، جسم، فکر، مکانی مذهبی یا حتی کوهی اسطوره‌ای باشد. در کیهان‌شناسی اساطیری ایرانی و یهودی، مهم‌ترین نماد مرکز، کوه است؛ کوه البرز در اساطیر ایرانی و کوه‌های جرزیم، صهیون، سینا، هور و ... در اساطیر یهودی، که به واسطه پیونددهندگی زمین به آسمان، یعنی جایگاه خدایان، سرشار از نیروی قدسی و مینوی است و از طریق آن، بسیاری از شاهان، پهلوانان و رهبرانِ دینیِ اسطوره‌ای، به نوزایی و تشرّف رسیده‌اند. کوه‌های اساطیری ایرانی و یهودی، از آنجا که مرکزی قدسی هستند، جایگاه برخی خدایان و ایزدان تصوّر شده‌اند و در حقیقت، یادآور بهشت آغازین‌اند. نگارندگان در این جستار بر آنند تا با مقایسه اساطیر ایرانی و یهودی، اهمیت این کوه‌های اسطوره‌ای را به مثابه مرکزی کیهانی، که آیین تشرف بدان واسطه صورت می‌پذیرد، نشان دهند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Symbol of “Center” in Mythical Persian Cosmology and its Comparison with the Jewish Cosmology

نویسندگان [English]

  • behzad atooni 1
  • mahdi sharifian 2
  • Behrooz Atooni 3
1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آیت‌اللّه بروجردی، بروجرد
2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان
3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی قم
چکیده [English]

An important theme in mythology and comparative religious studies, which can be observed in all nations and peoples, is that of center. The center is in fact a numinous and sacred pivot in virtue of which one arrives at rebirth and visitation—a transcendent entity. The center can be a person, body, thought, a religious place, or even a legendary mountain. In Mythical Persian and Jewish cosmology, the main symbol of the center is mountain—Mount Alborz in Persian myths, and Mounts Gerizim, Zion, Sinai, Hor, and so on in Jewish myths. Mountains are considered as being rife with sacred and numinous powers in virtue of their power to connect the earth to the sky, which is the place of gods. It is in virtue of mountains that many kings, heroes, and legendary religious leaders arrived at rebirth and visitation. Since Persian and Jewish legendary mountains are sacred centers, they are considered as places of some gods and īzads, and are indeed reminders of the original heaven. In this paper, we compare Persian and Jewish myths to show the importance of these mythical mountains as cosmological centers through which the ritual of visitation takes place.

کلیدواژه‌ها [English]

  • center
  • Alborz
  • cosmological pivot
  • Jewish myths
  • Heaven
  • visitation

منابع

اتونی، بهروز (1389). «نگاره ماندالا، ریختار ساخت اسطوره، حماسه اسطوره‌ای و عرفان»، در: فصل‌نامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دوره 6، ش21، ص9-43.
ارداویراف‌نامه (1386). ترجمه متن پهلوی و واژه‌نامه: فیلیپ ژینیو، ترجمه: ژاله آموزگار، تهران: معین- انجمن ایران‌شناسی فرانسه، چاپ سوم.
الیاده، میرچا (1382). اسطوره، رؤیا، راز، ترجمه: رؤیا منجم، تهران: نشر علم، چاپ سوم.
الیاده، میرچا (1384). اسطوره بازگشت جاودانه، ترجمه: بهمن سرکاراتی، تهران: طهوری.
الیاده، میرچا (1389). رساله در تاریخ ادیان، ترجمه: جلال ستاری، تهران: سروش، چاپ چهارم.
الیاده، میرچا (1393). تصایر و نمادها، ترجمه: محمدکاظم مهاجری، بی‌جا: کتاب پارسه، چاپ دوم.
بتلاب اکبرآبادی، محسن؛ برسم، معصومه (1395). «مرگ به مثابه تشرّف (نوزایی)؛ نگرش اسطوره‌ای به آیین‌های مرگ در حوزه تمدنی هلیل‌رود»، در: مطالعات ایرانی، س15، ش29، ص1-18.
بهار، مهرداد (1387). ادیان آسیایی، تهران: چشمه، چاپ هفتم.
حسینی، سید حسن (1383). آفرینش در اساطیر آمریکا، قم: نشر ادیان، چاپ اول.
حکمت، علی‌رضا (1350). آموزش و پرورش در ایران باستان، تهران: مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی، چاپ اول، ج1.
حمیدی، جعفر (1381). تاریخ اورشلیم، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
زمردی، حمیرا (1385). نقد تطبیقی ادیان و اساطیر، تهران: زوار، چاپ دوم.
شریفیان، مهدی؛ اتونی، بهزاد (1392). «تحلیل جایگاه زن و شاه، به عنوان نمادهایی از کهن نمونه مرکز»، در: ادب‌پژوهی، ش23، ص149-174.
شوالیه، ژان؛ گربران، آلن (1388). فرهنگ نمادها، ترجمه و تحقیق: سودابه فضایلی، تهران: جیحون، ج5.
صدیقی، علی‌رضا (1386). «آشیانه سیمرغ از درخت ویسپوبیش تا کوه البرز»، در: مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد، ش158، ص89-100.
غلام‌زاده، داود (1389). «بازنمایی اسطوره صعود در شاهنامه فردوسی»، در: مجله بوستان ادب دانشگاه شیراز، دوره دوم، ش1 (1/57)، ص103-117.
فردوسی، ابوالقاسم (1384). شاهنامه، بر اساس چاپ مسکو، به کوشش: سعید حمیدیان، تهران: قطره، چاپ هفتم.
فرنبع دادگی (1385). بندهش، گزارده: مهرداد بهار، تهران: توس، چاپ سوم.
قرشی، امان‌اللّه (1380). آب و کوه در اساطیر هند و ایرانی، تهران: هرمس.
کریستین‌سن، آرتور (1393). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان، ترجمۀ: ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه، چاپ پنجم.
کریمیان، حسین (1375). پژوهشی در شاهنامه، به کوشش: علی میرانصاری، تهران: سازمان اسناد ملی ایران، چاپ اول.
کُهن، آبراهام (1390). گنجینه‌ای از تلمود، ترجمه: امیرفریدون گرگانی، تهران: اساطیر، چاپ دوم.
نجیبی فینی، بهجت (1385). «مازندران و البرز در شاهنامه»، در: پژوهش‌نامه ادب حماسی، دوره 2، ش2، ص165-177.
یسنا (1387). تفسیر و تألیف: ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر، چاپ دوم.
یشت‌ها (1377). ترجمه و تفسیر: ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر، چاپ اول.
یونگ، کارل گوستاو (1389). انسان و سمبول‌هایش، ترجمه: محمود سلطانیه، تهران: نشر جامی، چاپ هفتم.
Remler, Pat (2006). Egyptian Mythology A TO Z, Library of Congress Cataloging-in-Publication Data.