مقارنه‌گرایی (اکازیونالیزم) درمکتب دکارتی و اشعری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ادیان، پژوهشکده ادیان و مذاهب وابسته به دانشگاه ادیان و مذاهب

2 گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

مقارنه‌گرایی (اکازیونالیزم) عبارت است از نفی رابطه علیت و نشاندن اراده و فعل خدا در جای آن، که دستاورد مهم فیلسوفان دکارتی (از دکارت تا لایب‌نیتس) محسوب می‌شود. واقعیت آن است که این اندیشه در کلام اشعری نیز به عنوان اندیشه‌ای محوری و مرکزی حضور دارد و پایه طبیعیات و حتی الاهیات آنهاست. اشاعره با طرح نظریه «عادت‌الله»، قانون «العرض لایبقی زمانین»، ماهیت عرضی نفوس، سببیت خدا در معرفت و نظریه «کسب»، در واقع اراده و فعل الاهی را جایگزین رابطۀ علیت می‌کنند. این مقاله در نظر دارد با اخذ ساختار و ادبیات فلسفی دکارتیان، اندیشه مقارنه‌گرایانه کلام اشعری را عرضه کند. چهار ساحت طبیعت، رابطه نفس و بدن، معرفت انسان و اختیار انسان، زمینه‌های مناسبی برای مطالعۀ مقارنه‌گرایی در مکتب دکارتی و اشعری است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Occasionalism

نویسندگان [English]

  • Naeme Pourmohammadi 1
  • Seyed Sadreddin Taheri 2
1
2 Professor, Department of Philosophy, University of Allameh Tabatabaei
ابن‌فورک، محمد ابن حسن (1425). مقالات الشیخ ابی الحسن الاشعری امام اهل السنه، قاهره:مکتبه الثقافه الدینیه.
ابن‌میمون، عبدالله (1972). دلاله الحائرین، به کوشش: یوسف آتای، مطبعه جامعه آنقره.
اشعری، ابوالحسن (1408). اللمع فی الرد علی اهل الزیغ و البدع، دار لبنان للطباعه و النشر.
ایجی، عضدالدین (بی‌تا). المواقف فی علم الکلام، بیروت: عالم الکتب.
بغدادی، عبدالقاهر (1401). اصول الدین، بیروت: دار الکتب العلمیه، الطبعة الثانی.
ـــــــــــ (بی‌تا). تبصرة العوام، [بی‌جا].
تفتازانی، مسعود ابن عمر (1371). شرح المقاصد، قم: انتشارات الشریف الرضی.
جرجانی، علی بن محمد (1419). شرح المواقف، بیروت: دار الکتب العلمیه.
جوینی، عبدالملک (1416). کتاب الارشاد الی قواطع الادله فی اصول الاعتقاد، مؤسسة الکتاب الثقافیه، الطبعة الثانی.
ـــــــــــ (1360). الشامل فی اصول الدین، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل.
خادمی، عین‌الله (1378). «تبیین نظریه اشاعره درباره عادت‌الله»، در: خردنامه صدرا، ش18، ص72-80.
دمشقی، ابن‌عساکر (1375). تبیین کذب المفتری فیما نسب الی الامام ابوالحسن الاشعری، دار الجلیل.
رازی، فخر محمد بن عمر الحسین (1990). المباحث المشرقیه، به کوشش: محمد المعتصم بالله بغدادی، بیروت: دار الکتاب العربی.
ژیلسون، اتین (1385). نقد تفکر فلسفی غرب از قرون وسطا تا اوایل قرن بیستم، ترجمه: احمد احمدی، تهران: سمت.
شهرستانی، محمد بن عبدالله (1295). الملل و النحل، به کوشش: محمد کیلانی، بیروت: دار المعرفه لطباعه و النشر.
طاهری، سید صدرالدین طاهری (1378). علیت از دیدگاه اشاعره و هیوم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم.
غزالی، ابوحامد محمد (1377). تهافت الفلاسفه، تحقیق: سلیمان دنیا، مصر: دار المعارف.
ـــــــــــ (1361). کیمیای سعادت، به کوشش: حسین خدیوجم، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، چاپ ششم.
فروغی، محمدعلی (1360). سیر حکمت در اروپا، تهران: زوار.
کاپلستون، فردریک (1380). تاریخ فلسفه، از دکارت تا لایب‌نیتس، ترجمه: غلامرضا اعوانی، ج4، تهران: انتشارات سروش و شرکت انتشارات علمی ‌و فرهنگی.
کاکایی، قاسم (1374). خدامحوری (اکازیونالیزم) در تفکر اسلامی و فلسفۀ مالبرانش، تهران: انتشارات حکمت.
ولفسن، هری استرین (1368). فلسفۀ علم کلام، ترجمه: احمد آرام، تهران: انتشارات الهدی.
Descartes, Rene (1901). Meditations on First Philosophy, Trans. John Veitch.
_________ (2004).The Principles of Philosophy, Kessinger Publishing.
Edwars, Paul (ed.) (1967). The Encyclopedia of Philosophy, New York: Macmillian Publishing Co. Inc, and the Free Press.
Leibniz, Gottfried Wilhelm (1930). Monadology, Forgotten Books.
Malebranche, Nicolas (1963). Dialogues on Metaphysics and on Religions, trans. M. Ginsburg, New York.
Malebranche, Nicolas (1980a). Elusidations of the Search after Truth, trans. Thomas M. Lenon, Ohio State University Press.
Malebranche, Nicolas (1980b). The Search after Truth, trans. Thomas M. Lenon, Ohio State University Press.
Spinoza, Benedict de (2006). Ethics, Echo Library.